بیش فعالی در کودکان یکی از مشکلات رایجی است که داشتن اطلاعات کافی در مورد آن، کمک می‌کند که شیوه تربیتی مناسبی اتخاذ کنید. در ادامه علائم با بیش‌ فعالی در کودکان و روش‌هایی برای کنترل آن آشنا می‌شوید.

علائم اختلال نقص توجه و بیش‌ فعالی در کودکان (ADHD)

دو نوع از مشکلات رفتاری می‌توانند نشانه وجود این اختلال باشند: بی‌توجهی ـ بیش‌فعالی و تکانشگری. البته در بیشتر موارد، افراد دارای این اختلال هر دو نوع این مشکلات را تجربه می‌کنند، ولی افرادی هم هستند که فقط با یکی از این مشکلات مواجه می‌شوند.

برای نمونه این اختلال در افرادی که مشکل بی‌توجهی دارند اما بیش‌فعال و تکانشگر نیستند، با عنوان اختلال نقص توجه (ADD) شناخته می‌شود. بسیاری از افراد مبتلا به ADD، به دلیل اینکه این اختلال علائم کاملا مشهودی ندارد، برای حل مشکلشان اقدامی نمی‌کنند.

علائم بیش فعالی در کودکان و نوجوانان

ADHD در کودکان و نوجوانان علائم کاملا مشخصی دارد که تا قبل از شش سالگی به راحتی قابل تشخیص است. نکته مهم درباره این علائم، تکرار آنها در موقعیت‌های مختلف است؛ برای نمونه هم در خانه مشاهده می‌شوند و هم در مدرسه.

علائم اصلی بی‌توجهی:

• توجه کوتاه مدت دارند و به راحتی حواسشان پرت می‌شود.
• به دلیل بی‌دقتی و سهل‌انگاری، اشتباهات زیادی دارند. (به ویژه در انجام تکالیف مدرسه)
• فراموش‌کار می‌شوند و وسایلشان را گم می‌کنند.
• در انجام تکالیف دشوار، وقت‌گیر و خسته‌کننده، ناتوان هستند.
• دیگر شنونده خوبی نیستند و اگر کاری را از آنها بخواهید، نمی‌توانند به درستی انجام دهند.
• دائما تغییر می‌کنند و فعالیت‌های مختلفی را برای انجام دادن انتخاب می‌کنند.
• نامنظم هستند و نمی‌توانند با برنامه‌ریزی کارهایشان را انجام دهند.

علائم اصلی بیش‌فعالی و تکانشگری:

• نمی‌توانند آرام باشند و محیط آرام و ساکت را تحمل نمی‌کنند.
• دائما در حال حرکت و فعالیت هستند.
• برای انجام کارهای مختلف، تمرکز لازم را ندارند.
• اعضای بدنشان را بیش از اندازه تکان می‌دهند.
• زیاد حرف می‌زنند.
• نمی‌توانند صبر کنند تا نوبتشان برسد.
• کارها را بدون فکر انجام می‌دهند.
• هنگام گفت‌وگو، صحبت دیگران را قطع می‌کنند.
• احساس خطر کمی دارند یا احساس خطر نمی‌کنند.

این علائم می‌توانند مشکلات قابل توجهی را در زندگی کودک ایجاد کنند؛ مشکلاتی مانند کم‌آموزی در مدرسه و افت تحصیلی، ضعف در برقراری روابط اجتماعی با سایر کودکان و بزرگ‌ترها و مشکلات انضباطی و تربیتی.

بایدها و نبایدها در ارتباط با بیش فعالی در کودکان

بیش فعالی در کودکان باعث می‌شود که والدین با چالش‌های بیشتری در زمنیه تربیت فرزند مواجه شوند. در نظر گرفتن این نکات کمک می‌کند که بتوانید بهتر با این اختلال کنار بیایید.

ایجاد ساختار

برای فرزندتان برنامه روزانه‌ای تنظیم کنید و به آن پایبند باشید. در این برنامه برای وعده‌های غذایی، انجام تکالیف مدرسه، بازی کردن و خوابیدن زمان‌بندی مشخصی داشته باشید. انجام منظم کارهای روزمره می‌تواند به فرزندتان برای پذیرش یک ساختار ذهنی و رفتاری معین کمک کند. می‌توانید از کارهای ساده شروع کنید؛ برای نمونه از فرزندتان بخواهید هر روز در ساعت مشخصی لباسهای فردای خودش را آماده کند.

تقسیم کردن وظایف و تکالیف به مراحل قابل کنترل

می‌توانید از یک تقویم دیواری بزرگ استفاده کنید تا به کودکتان برای یادآوری وظایف و تکالیف کمک کنید. برای مشخص کردن وظایف روزمره و تکالیف مدرسه، از کدگذاری‌های رنگی استفاده کنید. این کار باعث می‌شود فرزندتان از سردرگمی رها شود. برای اینکه کارها آسان‌تر و در زمان کمتری انجام شوند، آنها را به چند بخش تقسیم کنید. فقط دقت داشته باشید که این تقسیم‌بندی عملی باشد و بتوانید هر بخش را مدیریت کنید. درباره تمامی وظایفی که برای فرزندتان در خانه مشخص می‌کنید و برای همه تکالیف مدرسه‌اش، این تقسیم‌بندی را انجام دهید.

کمک به کودکان برای داشتن زندگی ساده و منظم

برای فرزندتان شرایطی فراهم کنید تا از آشفتگی‌های روزمره زندگی فاصله بگیرد و در فضایی خصوصی و آرام، تکالیفش را انجام دهد و استراحت کند. خانه را منظم و مرتب نگه دارید تا فرزندتان همیشه جای هر چیزی را بداند. نظم باعث می‌شود تا چیزهای کم‌اهمیت باعث حواس‌پرتی نشود.

محدود کردن حواس‌پرتی‌ها

کودکانی که اختلال ADHD دارند، از عوامل در دسترسی که باعث حواس‌پرتی می‌شوند، استقبال می‌کنند. تلویزیون، کنسول بازی یا تبلت، کودک را به داشتن رفتار تکانشی ترغیب می‌کند. باید برای استفاده از این‌ها نظمی ایجاد کنید. زمان استفاده از این وسایل را محدود کنید و شرایطی فراهم کنید تا فرزندتان بیرون از خانه فعالیت‌های جذاب داشته باشد. زمان در خانه ماندن را کم کنید و زمان فعالیت بیرون از خانه را بیشتر کنید. فرزندتان باید با این نوع از فعالیت‌ها انرژی درونی خود را تخلیه کند.

تشویق کودکان به ورزش

فعالیت‌های ورزشی راه سالمی برای سوزاندن انرژی اضافی است. همچنین ورزش علاوه بر کاهش تکانشگری، باعث می‌شود تا فرزندتان روی موضوع خاصی تمرکز داشته باشد و در نتیجه به بهبود تمرکز کمک می‌کند. ورزش خطر ابتلا به افسردگی و اضطراب را کاهش می‌دهد و به تقویت توان ذهنی هم کمک می‌کند. جالب است بدانید که بسیاری از ورزشکاران حرفه‌ای و قهرمانان ورزشی، به ADHD مبتلا هستند. بر اساس نظر کارشناسان، تشویق کودکان به ورزش به کودکان دارای ADHD کمک می‌کند تا راه مفید و مناسبی برای تمرکز روی علایق، حواس و انرژی خود پیدا کنند.

تنظیم الگوی خواب

معمولا کودکان مبتلا به ADHD، هنگام رفتن به رختخواب، رنج زیادی را تحمل می‌کنند و خوابیدن برای آنها دشوار است. کمبود خواب باعث تشدید بی‌توجهی، بیش‌فعالی و بی‌پروایی می‌شود. کمک به کودکان برای اینکه خواب بهتری داشته باشند، اهمیت زیادی دارد. برای این منظور می‌توانید مصرف محرک‌هایی مانند مواد قندی و کافئین را حذف کنید، ساعات استفاده از لوازم الکترونیکی را کاهش دهید و شرایط آرامی را در خانه ایجاد کنید.

تشویق به تفکر با صدای بلند

ممکن است کودکان مبتلا به ADHD، ضعف در خودکنترلی داشته باشند. این مشکل باعث می‌شود آنها قبل از اینکه فکر کنند، صحبت کنند و کاری را انجام دهند. از فرزندتان بخواهید وقتی تصمیم می‌گیرد حرفی بزند یا کاری انجام دهد، افکار و استدلال‌هایش را به صورت شفاهی بیان کند. اگر می‌خواهید به فرزندتان کمک کنید تا رفتار تکانشی خود را مهار کند، باید درک صحیحی از چگونگی تفکرات او داشته باشید. بسیار مهم است که با طرز فکر فرزندتان آشنا باشید.

افزایش زمان انتظار

راهکار دیگری که برای کنترل رفتار تکانشی هنگام صحبت کردن توصیه می‌شود، آموزش مکث است. باید به فرزندتان بیاموزید که چگونه قبل از صحبت کردن یا پاسخ دادن، لحظه‌ای مکث کند. او را تشویق کنید پاسخ‌هایی متفکرانه بدهد.

می‌توانید از پرسش‌های تعاملی استفاده کنید. درباره تکالیف مدرسه یا موضوعات مورد علاقه او پرسش‌هایی بپرسید که پاسخ به آنها، به گفت‌وگو نیاز داشته باشد.

باور داشتن به کودک

رفتار فرزندتان نتیجه یک اختلال است و شاید او درک نکند شرایطی که در آن قرار دارد، می‌تواند استرس بیشتری برای او ایجاد کند. باید پشتیبان و مشوق خوبی باشید و افکار مثبتی داشته باشید. هنگامی که فرزندتان رفتار صحیحی از خود نشان می‌دهد، او را تحسین کنید. این کار باعث می‌شود رفتار صحیح در او نهادینه شود. هنگامی که عصبانی می‌شوید و امیدتان را از دست می‌دهید، فراموش نکنید که اکنون فرزندتان در حال مبارزه با ADHD است اما این اختلال تا ابد باقی نمی‌ماند. به فرزندتان اطمینان کنید و دید مثبتی به آینده او داشته باشید.

انجام مشاوره‌های تخصصی بیش فعالی در کودکان

نمی‌توانید همه کارها را به تنهایی انجام دهید. می‌توانید مشوق خوبی برای فرزندتان باشید اما او به کمک‌های تخصصی هم نیاز دارد. برای مشاوره با کودکتان، به درمانگرها مراجعه کنید. این راهکار بسیار خوبی است. شما به کمک نیاز دارید و نباید بترسید. بعضی از والدین فقط روی مشکل فرزندشان تمرکز دارند و نیازهای روانی خودشان را فراموش کرده‌اند. درمانگرها در کنار فرزندتان به شما هم کمک می‌کنند تا استرس و اضطراب خود را مدیریت کنید.

استراحت کافی داشتن

نمی‌توانید همیشه پشتیبانی کنید. خستگی و آشفتگی کاملا طبیعی است. فرقی هم نمی‌کند که از انجام کارهای شخصی خودتان خسته شده باشید یا از کمک به فرزندتان. شما هم مانند فرزندتان به استراحت نیاز دارید. برنامه‌ریزی و اختصاص زمانی به خودتان اهمیت زیادی دارد. حتی اگر امکان دارد، می‌توانید از پرستار بچه کمک بگیرید. برای اینکه استراحتی مطلوب و مؤثر داشته باشید می‌توانید گزینه‌های زیر را در برنامه خودتان بگنجانید:

• پیاده‌روی
• رفتن به باشگاه ورزشی
• دوش گرفتن

حفظ آرامش

هنگامی که عصبانی هستید و آشفتگی روحی دارید، نمی‌توانید به کودک تکانشگر کمک کنید. کودکان رفتار شما را تقلید می‌کنند و اگر هنگام عصبانیت، خودتان را کنترل کنید و رفتار آرامی داشته باشید، به فرزندتان در یادگیری رفتار صحیح کمک می‌کنید. قبل از اینکه برای آرام کردن فرزندتان اقدامی کنید، زمانی را به ایجاد آرامش در خودتان اختصاص دهید، به آرامی نفس بکشید و افکارتان را مرتب کنید. آرامش شما باعث آرامش فرزندتان می‌شود.

رها کردن مسائل کم‌اهمیت

برای سازش با فرزندتان، آمادگی داشته باشید. اگر انجام سه تکلیف را از فرزندتان خواسته‌اید و او دو تکلیف را انجام داده است، منعطف باشید و تکلیف باقیمانده را از او نخواهید. این کار در روند آموزشی کودکان، بسیار مؤثر است. حساب کردن تمامی موفقیت‌ها از شمردن شکست‌ها مهم‌تر است.

مهم‌ترین توصیه

تربیت فرزندی که اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه دارد، قطعا کار دشواری است و برای کسی که این مشکل را تجربه نکرده است، گفتن  این توصیه‌‌ها کار آسانی است، اما تجربه نشان داده است آن چیزی که امروز باعث ناآرامی در خانه شما شده است، اگر صبور باشید و کمک کنید، در فردایی روشن از بین می‌رود و فقط منظره‌ای از آن در ذهن شما باقی می‌ماند. بیش فعالی در کودکان پایدار نیست و قابل کنترل است. افکار منفی را از خودتان دور کنید، برای درمان فرزندتان بیشتر تلاش کنید و حامی قدرتمندی برای او باشید.