همه ما دوران کودکی خود را به یاد داریم که داستان‌های خیالی می‌ساختیم، با شخصیت‌های خیالی حرف می‌زدیم و دنیای خیال‌انگیزی داشتیم. تخیل کودکان می‌تواند نقش مهمی در پرورش خلاقیت در آنها داشته باشد. چرا تخیل کودکان مهم است و چرا باید آن را پرورش داد؟

تخیل کودکان چه نقشی در رشد و تربیت آنها دارد؟

تخیل زمینه‌ساز یادگیری و کسب دانش است. تخیل کودکان از دو روش باعث یادگیری در آنها می‌شود. آنها از طریق تخیل و ساخت بازی‌ها و ماجراهای تخیلی، دانسته‌های قبلی خود را تجربه می‌کنند که باعث می‌شود آگاهی آنها در مورد شرایط مختلف بیشتر شود و تجربه‌های ملموس داشته باشند. مثلا وقتی در بازی، نقش فردی را بازی می‌کنند که به ملاقات یک بیمار می‌رود.

علاوه بر این تخیل کودکان باعث می‌شود که برای کسب اطلاعات تازه‌تر، کنجکاو و مشتاق باشند. مثلا ممکن است در سفر به ساحل، در مورد دنیای زیر آب تخیل کنند و بعد برای پی بردن به اینکه آیا تخیلات‌شان درست است یا نه، به دنبال یادگیری و کشف دنیای زیر آب بروند.

تخیل کودکان و یادگیری

ارتباط بین تخیل کودکان و یادگیری، مدت‌ها است که مطرح شده و در بسیاری از موسسات آموزشی دنیا مورد توجه قرار می‌گیرد. روان‌شناس مشهوری به نام لو ویگوتسکی (Lev Vygotsky) تاثیر زیادی در توسعه روش‌های آموزش ابتدای کودکی در سراسر دنیا داشته است.

این روان‌شناس بیش از هر چیز به مبحث تخیل و خلاقیت در یادگیری علاقه‌مند بود. او فعالیت مغز را به دو دسته قابل تمایز تقسیم می‌کرد:

توانایی حفظ و بازتولید دانشی که از قبل به دست آمده و دوم توانایی کنار هم گذاشتن دانش‌های پیشین و ایجاد ایده‌ها و احتمالات جدید. وی معتقد بود ایجاد تخیل در کودکان، تفکر خلاق و توانایی تولید دانش و ایده‌های جدید در جامعه مدرن بسیار مهم است.

تخیل در دانش‌آموزان

تخیل در کودکان برای یادگیری موفقیت‌آمیز آنها حیاتی است. در نتیجه با پرورش تخیل دانش آموزان، یادگیری در آن‌ها نیز بهبود پیدا می‌کند. دانش‌آموزانی که تخیل خوبی دارند می‌توانند رشد شناختی همه جانبه را در همه زمینه‌های برنامه درسی خود تجربه کنند؛ به ویژه با نوشتن. کودکانی که تخیل قوی دارند به احتمال زیاد به نویسندگانی با اعتماد‌به‌نفس تبدیل می‌شوند. بنابراین تخیل بخش مهمی از فرایند یادگیری است.

تخیل بستری معنی‌دار را برای یادگیری دانش‌آموزان فراهم می‌کند. زمینه‌ها، مضامین یا ایده‌هایی که برای کودکان اهمیت دارد، می‌تواند انگیزه آنها را برای یادگیری افزایش دهد. همچنین به آنها کمک می کند تا مسیر یادگیری خود را کنترل کنند. به خصوص که یادگیری‌ای که با گذشت زمان و در همکاری با دانش آموزان ایجاد می‌شود، بهترین نتیجه را دارد. این شیوه از یادگیری، مهارت‌های استقلال و نگرش مثبت یادگیری را توسعه می‌دهد بنابراین باعث می‌شود که یادگیری به‌یادماندنی‌تر شود. صرفاً «ارائه» مطالب آموزشی به کودکان، بهترین راه برای اطمینان از پیشرفت و یادگیری آنها نیست.

تخیل کودکان و توانایی حل مسئله در دانش‌آموزان

خلاقیت و توانایی حل مسئله مهارت‌های اساسی زندگی است که باید در کودکی آموزش داده شود. تخیل می‌تواند به دانش‌آموزان کمک کند تا ایده‌های مبتکرانه ارائه دهند. ایده‌هایی که به آنها اجازه دهد فراتر از حد معمول و فراتر از واقعیت را ببینند. دانش‌آموزانی که تخیل محدودی دارند، ممکن است با این مهارت‌ها در طول زندگی خود مشکلاتی داشته باشند. شاید تسلط بر بسیاری از جوانب برنامه درسی در مدارس برای آنها دشوار باشد.

چطور می‌توان تخیل کودکان را پرورش داد؟

حالا که با مزایای تخیل کودکان آشنا شدید، احتمالا کنجکاو هستید که چطور می‌توان تخیل کودکان را پرورش داد. ما در اینجا چندین روش را معرفی می‌کنیم. هرچند پرورش تخیل، به همین روش‌ها محدود نمی‌شود.

اجرای بازی‌ها و نمایشنامه‌های تخیلی

بازی‌های آموزشی و شرکت در نمایشنامه‌های تخیلی به کودکان کمک می‌کند تا دنیای اطراف خود و افراد موجود در آن را کشف کنند. تخیل باعث ایجاد ارتباطات عصبی در مغز دانش‌آموزان می‌شود و این روند از طریق حرکت در اطراف و استفاده از حس‌های پنج‌گانه و عضلات انجام می‌شود. کودکان می‌توانند بر اساس تجربیاتی که در اطراف خود می‌بینند در دنیای خیالی غرق شوند و تجربه‌های جدیدی داشته باشند. این روش به کودکان کمک می‌کند واقعیت خود را درک کنند و یاد بگیرند که چگونه با دیگران ارتباط برقرار کنند.

تشویق به مطالعه

خواندن کتاب و شنیدن داستان، ذهن کودکان را مشغول می‌کند و الهام‌بخش تخیل در آنها است. ماجراها، شخصیت‌ها و تصاویر نقش مهمی در ایجاد تخیل دارند. مطالعه مکرر، پایه و اساس مهارت‌های خواندن و یادگیری را برای دانش آموزان ایجاد می‌کند. از طریق داستان‌سرایی، کودکان این توانایی را پیدا می‌کنند که مهارت‌های واژگانی و ارتباطی خود را گسترش دهند. این روش همچنین می‌تواند درک و همدلی آنها را افزایش دهد. همانطور که دانش آموزان در طول دوران مدرسه خود به مسیر ادامه می‌دهند، تخیل و علاقه به مطالعه به آنها امکان می‌دهد تا در تمام موضوعات درسی شرکت کنند و خودشان را نشان دهند.

تشویق به خلق آثار هنری

آیا می‌دانید کتاب‌های تصویری، نقاشی‌ها، هنرهای دیواری و تصاویر رنگارنگ می‌توانند کودکان را به خلق داستان‌های اختصاصی خودشان ترغیب کنند؟ این ویژگی به آنها اجازه می‌دهد در دنیای تخیل فرو روند. تصاویر، اساس داستان‌سرایی بصری را تشکیل می‌دهند. خلق آثار هنری و نصب آنها روی دیوار، می‌تواند دانش‌آموزان را به دنیای فانتزی منتقل کند. تشویق کردن آثار هنری بچه‌ها، می‌تواند باعث ایجاد انگیزه در آنها شود. خلق آثار هنری علاوه بر رشد قوه تخیل کودکان، خلاقیت و قدرت ابتکار را در آنها افزایش می‌دهد. هر اثر هنری حتی اگر ساده باشد می‌تواند مهارت و نکته‌ای به کودکان یاد دهد که در زندگی آینده از آن استفاده کنند. برای آشنایی بیشتر با این موضوع می‌توانید مقاله ما درباره اهمیت آموزش هنر به کودکان را مطالعه کنید.

تشویق به ساخت کاردستی

یکی از سرگرمی‌های جذابی که معمولا بچه‌ها دوست دارند و در مهدکودک‌ها هم برای آن وقت ویژه‌ای در نظر گرفته می‌شود، ساخت کاردستی است. کارهایی مثل برش کاغذ، اوریگامی، خیاطی، نقاشی، مدل‌سازی، خمیربازی و… همگی جنبه‌های مختلفی از یک برنامه آموزشی خلاقانه است که بچه‌ها را به تخیل و تصویرسازی وا می‌دارد. با وجود این فعالیت‌های خلاقانه، علاوه بر پرورش قدرت تخیل، توانایی‌های حرکتی کودکان هم بهبود پیدا می‌کند. کار با ابزارهای مختلف را یاد می‌گیرند و هماهنگی عصب و عضله پیدا می‌کنند. همچنین تمرکز آنها افزایش پیدا می‌کند. کودکان بزرگتر از آموزش مبتنی بر هنر، بیشتر یاد می‌گیرند. بچه‌ها در هر سنی که باشند اگر بتوانند به وسیله هنر و کاردستی از دنیای واقعی فاصله بگیرند و از زندگی روزمره کمی دور شوند، سلامت روانی بهتری خواهند داشت. حفظ سلامت روان بخش مهمی از سلامت عمومی کودک است.

همکاری در ساخت یک داستان

همانطور که قبلا هم اشاره کردیم، خواندن و شنیدن داستان می‌تواند بهترین محرک قوه تخیل کودکان باشد. حالا برای اینکه این روش بهتر و تاثیرگذارتر شود می‌توانید کمی شیوه داستان‌گویی را تغییر دهید. به جای اینکه داستان بگویید و بچه‌ها فقط گوش کنند، ابتدای یک داستان را خودتان شروع کنید و از بچه‌ها بخواهید هر کدام مقداری به داستان اضافه کنند و آن را ادامه دهند. این شیوه داستان‌گویی که نتیجه‌ نامشخص و غیرقابل پیش‌بینی دارد، هم یک سرگرمی جذاب است که تا مدت‌ها می‌تواند بچه‌ها را مشغول کند، هم باعث می‌شود که کودکان قوه تخیل خود را به کار بگیرند تا داستانی هیجان‌انگیزتر بسازند یا جایی از داستان را به سلیقه خودشان تغییر دهند. نامشخص بودن پایان داستان، برای بچه‌ها انگیزه می‌شود که تا آخر با شما همکاری کنند.

در اختیار گذاشتن فرصت تصمیم‌گیری

هر زمان و در هر شرایطی که امکان‌پذیر بود و مشکلی برای کودک ایجاد نمی‌کرد، به او فرصت تصمیم‌گیری بدهید. اجازه دهید بچه‌ها خودشان در مورد شرایط فکر کنند و بهترین گزینه را انتخاب کنند. مثلا برای انتخاب لباسی که قرار است بپوشند یا نوشیدنی که قرار است خریداری کنند، به آنها فرصت بدهید. این انتخاب‌ها برای بزرگسالان ممکن است پیش ‌پا افتاده به نظر برسد اما برای کودکان بسیار جذاب و آموزنده است. آنها احساس می‌کنند که کنترل بخشی از زندگی خود را در اختیار دارند و این قدرت اختیار، به آنها نشاط می‌دهد. آنها شرایط مختلف و گزینه‌های مختلف را تصور می‌کنند و در نهایت بهترین گزینه را برای خودشان انتخاب می‌کنند.

حرف آخر

تخیل در کودکان با راهکارهای متعددی قابل پرورش دادن است. اگر کودکان به استفاده از قدرت تخیل عادت کنند، می‌توانند در زمینه‌های مختلف مثلا یادگیری و تحصیل، تصمیم‌گیری، حل مساله و… عملکرد خوبی داشته باشند. از قدرت تخیل کودکان می‌توانید برای آموزش بهتر، تشویق به تصمیم‌گیری صحیح‌تر و آموزش مهارت‌هایی استفاده کنید که در بزرگسالی به آن نیاز دارند.