مهارت‌های ارتباطی در موفقیت کودکان در مدرسه، زندگی اجتماعی و آینده‌ی آن‌ها بسیار موثر است. به همین دلیل، لازم است والدین از همان سال‌های اول زندگی فرزندشان، آموزش مهارت‌های ارتباطی به او را شروع کنند و این کار را همزمان با رشد کودک ادامه دهند. این فرض که مهارت ارتباط موثر در کودکان بدون راهنمایی والدین، افزایش می‌یابد تصوری اشتباه است و کودکان برای یادگیری هر نوع مهارتی به آموزش والدین خود نیاز دارند.
بسیاری از والدین دوست دارند نه تنها فرزندشان بتواند با دیگران تعامل خوبی داشته باشد، بلکه بتواند مودبانه نیز رفتار کند که این امر به معنی مهارت ارتباط موثر در کودکان است. در ادامه مقاله، به اهمیت این مهارت در رشد کودک و نحوه آموزش آن به کودکان، با جزئیات بیشتری می‌پردازیم.
چرا مهارت ارتباط موثر در رشد کودکان اهمیت دارد؟
مهارت ارتباط موثر در کودکان به دلایلی که در ادامه می‌آید در رشد آن‌ها بسیار موثر است:
- آموزش مهارت‌های ارتباط موثر به کودکان، به آن‌ها کمک می‌کند که احساسات و افکار خود را بهتر ابراز کنند.
- مهارت‌های ارتباطی می‌تواند یادگیری و تبادل معنادار اطلاعات با دیگران را تسهیل کند.
- از آنجایی که مهارت ارتباط موثر به فرزندتان کمک می‌کند با دیگران روابط صحیحی برقرار کند، می‌تواند هوش اجتماعی او را تقویت کند.
- کودکی که بتواند ارتباط کلامی درستی با دیگران داشته باشد می‌تواند ارتباط نوشتاری بهتری نیز با دیگران داشته باشد و در نتیجه عملکرد تحصیلی بهتری دارد.
- کودکانی که در ارتباط برقرار کردن با دیگران، با مشکل روبرو هستند، معمولا دچار اختلالات روانشناختی مثل افسردگی، گوشه‌گیری اجتماعی و عزت نفس پایین می‌شوند.
مهارت‌های ارتباط موثر در کودکان شامل چه مهارت‌هایی می‌شوند؟
برخی از مهارت‌های اساسی مرتبط با مهارت ارتباط موثر در کودکان عبارت‌اند از:
تماس چشمی
کودکان باید یاد بگیرند در هنگام برقراری ارتباط، با دیگران تماس چشمی داشته باشند. این کار، نشان‌دهنده علاقه و احترام است و نگاه کردن به جایی دیگر در هنگام تعامل، نشانه عدم علاقه و رفتار غیر مودبانه است.
واضح صحبت کردن
فرزند شما باید یاد بگیرد به صورت روشن و واضح صحبت کند. به همین دلیل باید به او تلفظ صحیح کلمات و دستور زبان درست آموزش داده شود. همچنین، لازم است کودک یاد بگیرد که با عجله صحبت نکند.
نپریدن در حرف دیگران
والدین لازم است به فرزند خود یاد بدهند که در حرف دیگران نپرد و برای اینکه نوبت به او برسد بتواند منتظر بماند. لازم است این رفتار را در فرزند خود بررسی کنید و خودکنترلی او را افزایش دهید.
گوش کردن فعال
لازم است والدین در گوش کردن به فرزندشان، الگوی مناسبی باشند تا در نتیجه آن، کودک نیز یاد بگیرد به صحبت‌های دیگران به خوبی گوش کند و به موقع به آن‌ها جواب دهد.
شروع کردن مکالمه
در ارتباط با مهارت ارتباط موثر در کودکان، یکی از مهارت‌های ضروری، نحوه درست شروع مکالمه است. لازم است والدین به فرزند خود آموزش دهند که چگونه با لبخند و به گرمی تعامل با دیگران را شروع کند و بتواند مودبانه رفتار کند.
چگونه می‌توان مهارت‌های ارتباط موثر در کودکان را تقویت کرد؟
راهکارهای متعددی وجود دارند که به شما کمک می‌کنند مهارت ارتباط موثر در کودکان را از همان سال‌های اولیه زندگی تقویت کنید. در ادامه به این راهکارها پرداخته شده است.
به حرکات، ظاهر و صدای کودک واکنش نشان دهید
هنگامی که فرزندتان دست‌هایش را به سمت شما می‌آورد، او را بلند کنید، ببوسید و از کلمات ساده برای صحبت کردن با کودک استفاده کنید: «می‌خوای بیای بغلم.» وقتی به شما خیره شد و سعی داشت با شما ارتباط برقرار کند با او صحبت کنید. این واکنش‌های فوری و ضمنی باعث می‌شود کودک متوجه شود که ارتباط با او، مهم و موثر است و این امر به کودک کمک می‌کند که مهارت‌های خود را بهبود ببخشد.
با فرزندتان صحبت کنید و به او گوش دهید
وقتی با کودک صحبت می‌کنید به او فرصت دهید تا پاسخ دهد و همچنین، تماس چشمی با او برقرار کنید. در این صورت، کودک متوجه می‌شود شما به شنیدن حرف‌های او علاقه‌مند هستید. سوالات بازپاسخ بپرسید: «نظرت در مورد هوای بارونی امروز چیه؟»، «به نظرت بارون کجا میره؟»، «فکر می‌کنی بارون چطوری به رشد گل‌ها کمک می‌کنه؟»، «چرا آسمون خیلی خاکستریه؟» صحبت با کودک باعث می‌شود او احساس کند که می‌تواند با دیگران تعامل خوبی داشته باشد و در نتیجه سعی می‌کند مهارت خود را در برقراری ارتباط موثر تقویت کند.
به فرزندتان در تقویت مهارت‌های زبانی کمک کنید
برای تقویت مهارت ارتباط موثر در کودکان لازم است مهارت‌های زبانی فرزندتان را تقویت کنید. برای مثال: «خب تو داری وانمود می‌کنی که یک هیولای گرسنه هستی که می‌خواد کلی غذا بخوره؟ چه غذاهایی؟ بیا اسم همه غذاهایی که دوست داری بخوری رو نام ببریم.»
در مورد مهارت‌های ارتباط غیر کلامی به فرزندتان آموزش دهید
مهارت‌های ارتباطی غیر کلامی نیز یکی از ابعاد مهم دیگر در ارتباط موثر در کودکان است و لازم است والدین آن را به فرزند خود آموزش دهند. برای مثال، پدر یا مادر نشانه‌های غیر کلامی را به این صورت به کودک یاد می‌دهد: «مریم، می‌بینی حسام چطوری با دستاش، صورتش رو پوشونده؟ وقتی توپ رو محکم پرت می‌کنی اون دوست نداره. من می‌دونم که می‌تونی این کار رو آروم‌تر انجام بدی تا حسام هم بتونه باهات بازی کنه.»
به احساسات فرزند خود احترام بگذارید
اگر کودکان بدانند که مورد قضاوت قرار نمی‌گیرند و سرزنش نمی‌شوند بیشتر احتمال دارد که احساسات و افکار خود را با دیگران به اشتراک بگذارند. می‌توانید با احساسات فرزند خود همدلی کنید، اما با رفتار او مخالف باشید. به عنوان مثال: «می‌فهمم که می‌ترسی تنهایی بخوابی. اما باید در تختخواب خودت بمونی. می‌خوای برات یه موسیقی آرامش‌بخش بذارم؟» یا «من می‌فهمم که عصبانی هستی اما اجازه نداری آجرهای اسباب‌بازی رو پرت کنی، یه بالش اینجا هست، می‌تونی به اون مشت بزنی.»
به فرزند خود کمک کنید که از دایره لغات احساسات آگاه باشد
برای تجارب کودک، کلمات فراهم کنید: «تو ناراحتی چون بابا رفته مسافرت.» به یاد داشته باشید که همه احساسات مهم هستند و احساس خوب و بد وجود ندارند. در برخی مواقع، والدین می‌ترسند صحبت در مورد احساسات موجب تشدید آن‌ها بشود. اما در بسیاری از موارد برعکس این مسئله اتفاق می‌افتد. وقتی کودکان متوجه می‌شوند که به احساسات آن‌ها احترام گذاشته می‌شود، اغلب رفتار مطلوب‌تری دارند. یکی از بهترین کتاب‌ها در این باره، کتاب احساسات خرگوشی است که برای کودک نوشته شده است.
در مورد اتفاقات روزمره با فرزندتان صحبت کنید
این کار به فرزندتان کمک می‌کند بین کلمات و اشیا یا کارها ارتباط برقرار کند. برای مثال: «دارم ظرف‌ها رو میشورم، روی اسکاچ، مایع ظرفشویی می‌ریزم…» در مورد آنچه برای مراقبت از فرزندتان انجام می‌دهید صحبت کنید: «حالا تو رو میذارم توی وان حموم، دستا و پاهات داره خیس میشه، اردک پلاستیکی هم داره مثل تو حموم می‌کنه.» از سوی دیگر، می‌توانید از فرزندتان هم در مورد روزی که داشته است سوال بپرسید و وقتی او در این مورد صحبت می‌کند او را تشویق کنید که از شما هم سوال بپرسد.
با یکدیگر کتاب بخوانید
با فرزندتان کتاب بخوانید و به او اجازه دهید صفحات را ورق بزند و به آنچه می‌بیند اشاره کند. از او در مورد احساسات شخصیت‌های داستان بپرسید و همچنین از او سوال کنید که به نظرش چه اتفاقی در داستان خواهد افتاد. اجازه بدهید فرزندتان کتاب را انتخاب کند. زیرا هرچقدر او به کتاب علاقه‌مند باشد بیشتر به آن توجه می‌کند و از خواندن آن لذت می‌برد. این کار به تقویت مهارت‌های زبانی کودک نیز کمک می‌کند.
الگوی مناسبی باشید
فرزندتان شما را به دقت مشاهده می‌کند. وقتی شما با دیگران، با احترام و مهربانی صحبت می‌کنید، بیشتر احتمال دارد که او نیز با دیگران اینگونه صحبت کند. همچنین، وقتی در تعامل با دیگران، انتظار داشته باشید که دیگران با شما محترمانه رفتار کنند، فرزندتان نیز یاد می‌گیرد که در روابط با دیگران، انتظار احترام داشته باشد.
بازی وانمودی را تشویق کنید
وقتی کودکان بازی وانمودی انجام می‌دهند معمولا راحت‌تر احساسات و افکار خود را بروز می‌دهند. ممکن است کودک در مورد ترس از تاریکی عروسکش صحبت می‌کند، راحت‌تر باشد تا وقتی که در مورد ترس‌های خودش صحبت می‌کند. این بازی همچنین به کودک فرصت می‌دهد تا نقش‌های مختلف را امتحان کند و مانند افرادی متفاوت فکر و رفتار کند. در نتیجه مهارت‌های اجتماعی از جمله همدلی در کودک تقویت می‌شود.
چه بازی‌هایی مهارت ارتباط موثر در کودکان را تقویت می‌کند؟
چند بازی و فعالیت می‌توانند به تقویت مهارت ارتباط موثر در کودکان کمک کنند که در ادامه آن‌ها را معرفی می‌کنیم.
نشان بده و بگو
این بازی، یک فعالیت جالب برای تقویت ارتباط کلامی و مهارت ارتباط موثر در کودکان است. به کودک یک موضوع مثل میوه مورد علاقه، کتاب مورد علاقه یا یک سفر به همراه خانواده پیشنهاد بدهید و از او بخواهید به اندازه پنج خط در مورد این موضوع صحبت کند. این فعالیت می‌تواند به تقویت اعتماد به نفس، دایره لغات و جمله‌سازی فرزندتان کمک کند.
بازی تلفن
این بازی می‌تواند به تقویت مهارت گوش کردن در کودکان کمک کند و می‌تواند در هر سنی انجام شود. از کودکان بخواهید به صورت دایره‌وار بنشینند و یک نفر شروع به زمزمه کردن یک جمله در گوش کودک کناری‌اش می‌کند و سپس کودک بعدی در گوش بغل دستی‌اش پیامی که گرفته است را زمزمه می‌کند تا اینکه همه این کار را انجام می‌دهند. می‌توانید با یک پیام ساده شروع کنید و به آرامی جملات را پیچیده‌تر کنید.
داستان‌گویی از طریق تصاویر
این بازی، می‌تواند یک فعالیت جالب برای کودکان در جهت تقویت مهارت ارتباط موثر در آن‌ها باشد. زیرا بچه‌ها عاشق داستان گفتن هستند. مجموعه‌ای از عکس‌ها را به فرزند خود بدهید و از او بخواهید که آن‌ها را به ترتیبی منطقی بچیند تا داستان آن شکل بگیرد. از سوی دیگر، می‌توانید به او یک تصویر بدهید و از او بخواهید جزئیات آن را برای شما توصیف کند.
۲۰ سوالی
بازی ۲۰ سوالی، یکی از بازی‌های بسیار عالی است که به کودک در افزایش توانایی تنظیم و پرسیدن سوالات مستقیم و در نهایت تقویت مهارت ارتباط موثر در کودکان کمک می‌کند. از کودکان بخواهید به صورت دایره‌ای بنشینند و یک کودک در مرکز دایره قرار بگیرد. کودکی که در وسط نشسته است باید به یک مکان یا شخصیت معروف فکر کند و بچه‌های دیگر با پرسیدن حداکثر ۲۰ سوال باید این مکان یا شخصیت را حدس بزنند و کودکی که در وسط نشسته است نیز تنها با بله یا خیر باید جواب بدهد.
نمادهای احساسات
این فعالیت جالب، به بچه‌ها کمک می‌کند که در تعامل یا دیگران، تفاوت چهره‌ها و وضعیت بدن را تشخیص دهند. این‌ها نشانه‌های غیر کلامی و مکمل ارتباط کلامی هستند. چند کارت به فرزند خود بدهید که هر کدام احساسات خاصی مثل، عصبانیت، غم، بی‌حوصلگی، خستگی، خوشحالی و ترس را نشان بدهد و از فرزندتان بخواهید این احساسات را با عمل نشان بدهد. همچنین، می‌توانید از فرزندتان بخواهید احساسات خود را در موقعیت‌های عادی روزانه نقاشی کند.
در نهایت به یاد داشته باشید هرچقدر با فرزندتان تعامل بیشتری داشته باشید مهارت‌های ارتباطی او، بیشتر رشد پیدا می‌کند. تقویت مهارت ارتباط موثر در کودکان، نه تنها می‌تواند به آن‌ها کمک کند که در شرایط اجتماعی عملکرد بهتری داشته باشند بلکه موجب بهبود عملکرد تحصیلی آن‌ها و موفقیت شغلی آن‌ها نیز می‌شود. همچنین خواندن کتاب‌های زیر نیز به شما در پرورش مهارت ارتباط موثر در کودکان کمک می‌کند:
