ما اغلب به خلاقیت شگفت انگیر نقاشی های کودکان خردسال، بازی‌های نمایشی و زبان مبتکرانه آنها اشاره می‌کنیم. کودکان خلاقیت زیادی در استفاده از رنگ‌ها و موضوعات دارند و فانتری‌های زیادی را در زبان خود به کار می‌برند. در این میان، والدین و معلم‌ها نقش بسیار زیادی در حمایت از تفکر خلاق در کودکان و کمک به رشد آن ایفا می‌کنند.
برای بسیاری از والدین، آموزش مهارت‌های کاربردی به کودکان از جمله نحوه دوچرخه سواری، پیدا کردن مسیر و احترام به دیگران، مهم‌تر از آموزش تفکر خلاق به آنها است. این در حالی است که تفکر خلاق می‌تواند به اندازه مهارت‌های زندگی برای کودکان مهم باشد. در ادامه به مهارت تفکر خلاق و اهمیت آن برای کودکان می‌پردازیم.
تفکر خلاق چیست و چه اهمیتی در زندگی کودکان دارد؟
در تفکر خلاق، ما از تفکر واگرا کمک می‌گیریم. تفکر واگرا به این معنی است که:
- به ایده‌های قدیمی پایان می‌دهیم
- بین مفاهیم قدیمی ارتباطات جدیدی پیدا می‌کنیم
- محدوده‌ی دانش خود را افزایش می‌دهیم
- ایده‌های شگفت‌انگیز و جدیدی را شروع می‌کنیم
با تشویق به تفکر واگرا، در واقع کودک را به حفظ انگیزه و اشتیاق به یادگیری عمیق تشویق می‌کنیم. تشویق کودکان به خلق ایده‌های جدید، مهارت تفکر خلاق را در آنها تقویت می‌کند. وقتی کودکان یاد می‌گیرند که چگونه با ابهام کنار بیایند، مهارت‌های پیچیده تفکر را بهتر یاد می‌گیرند.
در بسیاری از کارها، خلاقیت کلید موفقیت است. پس پرورش تفکر خلاق از همان سال‌های کودکی برای فرزندان بسیار مهم است. خلاقیت، فقط به کارهای هنری و موسیقی محدود نمی‌شود و در کارهای علمی، کلامی، جسمی و حرکتی، طبیعت‌گرایی و حتی هوش اجتماعی و عاطفی نیز ضروری است. علاوه بر این، تفکر خلاق، به فرد اجازه می‌دهد انعطاف پذیرتر باشد و بهتر بتواند مسائل را حل کند. این نکته باعث می شود او بتواند با پیشرفت فناوری همراه شود و از فرصت‌های جدید استفاده کند.
تشویق تفکر خلاق در کودکان
به یاد داشته باشید برای تشویق تفکر خلاق در کودکان، باید با کودک خود تعامل داشته باشید و حس ارزشمندی را در او تقویت کنید. بنابراین، در تحسین کارهای خلاقانه کودک، دست و دلباز باشید و بر منحصر به فرد بودن کارهای او تمرکز کنید. در ادامه با ۸ راه برای تشویق تفکر خلاق در کودکان آشنا می‌شوید.
۱. کودک را به سوال پرسیدن تشویق کنید
یکی از اصلی‌ترین راه‌ها برای رشد تفکر خلاق در کودکان، تشویق آنها به سوال کردن است. بنابراین، هر وقت با کودک وقت می‌گذرانید، از او بپرسید چرا آسمان، آبی است؟ چرا آب دریا، موج دارد اما آب حوض نه؟ جاذبه چگونه عمل می‌کند؟ توضیح چنین مواردی به کودکان، به آنها کمک می‌کند کنجکاو شوند و از این طریق خلاقیت و تخیل کودکان و همچنین مهارت حل مسئله آنها تقویت شود.
مثلا با فرزند خود به طبیعت رفته‌اید و حیوانات مختلفی را می‌بینید. می‌توانید از این فرصت استفاده کرده و کودکتان را به سوال پرسیدن تشویق کنید. برای مثال، بپرسید: «به نظر تو حیوونا چطوری با همدیگه حرف می‌زنن؟»
۲. به کودک فرصت بدهید تا هوش خود را نشان دهد
نکته مهم دیگری که لازم است برای تقویت تفکر خلاق در کودکان به خاطر بسپارید این است که انواع هوش‌ها (هوش کلامی، موسیقیایی، بین فردی و…) می‌توانند با گذشت زمان گسترش پیدا کنند. حتی اگر فرزند شما لزوما این خصوصیات را از خود نشان ندهد. تمایل طبیعی کودک ممکن است همیشه آشکار نباشد. بنابراین، به فرزند خود فرصت بدهید انواع هوش را ابراز کند و در نهایت، آنچه را که در آن توانمندتر است انتخاب کند.
مثال: در خانه ابزارهای مختلفی مثل وسایل نقاشی، یک ساز و همچنین کتاب‌هایی برای خواندن با فرزندتان داشته باشید. اگر کودک با همه آنها نیز سرگرم شود به مرور به یکی از آنها بیشتر علاقه نشان می‌دهد و در نهایت متوجه خواهید شد استعداد کودک بیشتر در چه زمینه‌ای است.
۳. به کودک نشان دهید که برای حل یک مسئله چندین راه وجود دارد
کودک چه با یک مسئله ریاضی روبرو شده باشد، چه با یک مشکل واقعی در زندگی، لازم است بداند راه های مختلفی برای بررسی و حل هر چیزی وجود دارد. تفاوت‌های فردی باعث می‌شود انسان‌ها نسبت به مسائل، دیدگاه متفاوتی داشته باشند. همچنین، ذهنمان این امکان را به ما می‌دهد که از دیدگاه‌های مختلفی به مسائل نگاه کنیم و این مهارت بسیار مهمی در حل مشکلات بین فردی است.
مثال: فرزندتان به دلیل اینکه دوستش اسباب بازی خود را به او نداده عصبانی است و می‌گوید دیگر نمی‌خواهد با او بازی کند. در این موقعیت می‌توانید از فرصت استفاده کنید و راه حل‌های مختلفی را برای این موقعیت با همکاری فرزندتان پیدا کنید و در گام بعدی در مورد نتیجه هر کدام از آنها و بهترین راه حل با یکدیگر صحبت کنید.
۴. حس کنجکاوی کودک را برانگیزید
کودکان، کنجکاو به دنیا می‌آیند و می‌خواهند در مورد هر چیزی اطلاعات کسب کنند. بنابراین، مسئولیت والدین و معلمان برای تشویق تفکر خلاق در کودکان، این است که برای فرزندشان، نشانه‌های جالب و مرتبطی را برای تشویق کنجکاوی او در مسیر صحیح فراهم کنند. به عنوان مثال، والدین می‌توانند فرزند خود را با هنر، فرهنگ و ادبیات غنی کشورهای مختلف آشنا کنند و همزمان در مورد معانی و مفاهیم آنها با کودک خود صحبت کنند. در این صورت، کودکان کنکجاوتر می‌شوند و می‌خواهند اطلاعات بیشتری در مورد مسائل باارزش کسب کنند.
مثال: از هر فرصتی برای بردن کودک خود به گالری‌ها و موزه‌های مربوط به فرهنگ‌های متفاوت استفاده کنید و در عین حال، کتاب‌هایی برای فرزندتان بخوانید که در مورد قومیت‌ها و افراد متفاوت با او باشند. در این صورت علاوه بر اینکه تفکر خلاق کودک تقویت می‌شود، او یاد می‌گیرد که به فرهنگ‌ها و قومیت‌های دیگر نیز احترام بگذارد.
۵. از کودک سوالاتی بپرسید که پاسخ ندارند
سوالات سقراطی یا بازپاسخ، به شدت در پرورش تفکر خلاق در کودکان موثر هستند. این سوالات به کودک کمک می‌کنند که از اینجا و اکنون فاصله بگیرد و به بررسی گزینه‌ها، مقایسه کردن، سرگرم شدن با ایده‌های جدید و فراهم کردن پاسخ‌هایی منحصر به فرد به این سوالات بپردازد و در نتیجه تفکر خلاق او رشد کند. برای مثال می‌توانید چنین سوالاتی را از فرزندتان بپرسید:
- اگر همیشه شنبه‌ها باران ببارد چه اتفاقی می‌افتد؟
- اگر اتومبیل هیچ وقت خراب نمی شد چه اتفاقی می‌افتاد؟
- اگر یک موش را در حیاط خانه ببینی که گل‌های مورد علاقه مادرت را می‌خورد، چه کار می‌کنی؟
- چرا با موهای مرتب و شسته‌شده از خواب بیدار نمی‌شویم؟
- اگر یک گاو، یک زنبور و همچنین یک شبدر در کنار یکدیگر قرار بگیرند چه اتفاقی می‌افتد؟
- چه اتفاقی می‌افتد اگر گربه‌ها مثل سگ‌ها پارس کنند؟
- چه اتفاقی می‌افتاد اگر همه کفش‌های دنیا هم‌سایز بودند؟
به یاد داشته باشید پاسخ به برخی از این سوالات برای کودکی که تجربه کمتری در دنیای واقعی دارد می تواند دشوار باشد. برای مثال، ممکن است کودک، تا به حال، گاو یا شبدر را ندیده باشد. بنابراین، سوالات خود را حتما با دانش فعلی فرزندتان هماهنگ کنید یا می توانید از فیلم‌های آموزشی برای این کار استفاده کنید.
۶. کودک را با بازی‌ها و فعالیت‌های خلاقانه آشنا کنید
هوش خلاق نیازمند تفکر خارج از چارچوب است، کودکان به زمان‌هایی آرامش‌بخش و دور از وسایل دیجیتال نیاز دارند که البته این روزها فراهم کردن چنین زمان‌هایی کمی دشوار است. به منظور انجام این راهکار، می‌توانید با آشنا کردن فرزندتان با بازی‌ها و فعالیت‌های خلاقانه، تفکر خلاق او را تقویت کنید. برای این کار استفاده از وسایل یادگیری مبتنی بر بازی، بسیار موثر است و به پرورش مهارت‌های مختلفی از جمله هماهنگی چشم و دست، مهارت‌های حرکتی و… می‌انجامد.
ابزارها و اسباب‌بازی‌های متفاوتی برای فرزند خود تهیه کنید و در عین حال او را تشویق کنید که از همان ابزارها نیز به صورتی متفاوت استفاده کند. برای مثال، آجرهای اسباب‌بازی در عین حال که می‌توانند تبدیل به یک خانه شوند می‌توانند برای ساختن یک ماشین یا یک پارک هم مورد استفاده قرار بگیرند.
۷. کودک را به انجام فعالیت‌های هنری تشویق کنید
نقاشی بر روی بوم و استفاده از رنگ انگشتی در هنگام شنیدن موسیقی کلاسیک، کار با گل رس، استفاده از خمیر بازی و اسلایم، برخی از فعالیت‌های هنری هستند که می‌توانند تفکر خلاق در کودکان را تقویت کنند و در حال حاضر نیز در بسیاری از کلاس‌های آموزشی استفاده می‌شوند.
وقتی معلم، به دانش آموز خود یک قلم موی بزرگ و یک ظرف رنگ آبی می‌دهد، کودک با قلم موی خود رنگ آبی را بر روی کاغذ می‌کشد و وقتی این کار را دوباره تکرار می‌کند، متوجه می‌شود که لایه‌بندی چگونه شدت رنگ را تغییر می‌دهد. اگر این امر توسط معلم تشویق شود، کودک اشتیاق بیشتری برای انجام کارهای خلاقانه پیدا می‌کند. برای مطالعه بیشتر درباره نقاشی خلاق برای کودکان می‌توانید مطلب ما در اینباره را مطالعه کنید.
۸. کودک را آزاد بگذارید
این نکته بسیار مهم است که با ایجاد ساختار، کودک را در تقویت مهارت‌هایش هدایت کنید. اما باید به او آزادی هم بدهید و فضایی را ایجاد کنید که در آن آزادانه تخیل و اکتشاف کند. برای این منظور، اجازه بدهید فرزندتان در خانه مدتی بیکار باشد و هیچ برنامه‌ای برای انجام دادن نداشته باشد. در این صورت کودک می‌تواند بی‌هدف بودن را تجربه کند و در نتیجه از این فرصت برای تقویت تخیل و انجام کارها در خیال خود استفاده کند.
مثلا فرزند شما حوصله‌اش سر رفته و از شما می‌خواهد که با او بازی کنید یا موبایلتان را در اختیارش بگذارید. این زمان خوبی است تا اجازه دهید کودک کسل بودن را تجربه کند و بتواند راه‌هایی خلاقانه برای سرگرم کردن خود پیدا کند و با وسایلی که دارد کارهای متفاوتی انجام دهد.
در نهایت، ما با گذشت زمان چیزهایی را خلق و اختراع می‌کنیم که انسان‌ها تا کنون قادر به تولید آنها نبوده‌اند و این روند همیشه ادامه دارد. در مصاحبه‌های شغلی یا پذیرش در دانشگاه‌ها، مهارت تحصیلی یک مهارت ثانویه است و آنچه باید در اولویت باشد مهارت تفکر خلاق و حل مسئله است.
کسی که تفکر خلاق داشته باشد همیشه این تمایل را دارد که چیز جدیدی را راه‌اندازی کند و به جای اینکه از دیگران پیروی کند، توانایی خلاقیت خود را روز به روز بیشتر پرورش دهد. بنابراین، این فرد می‌تواند در ابعاد مختلف زندگی موفق‌تر باشد و بهتر با چالش‌های زندگی روبرو شود. این نکته نشان‌دهنده اهمیت پرورش خلاقیت در کودکان است.
اگر می‌خواهید بیشتر در مورد راه‌های تشویق تفکر خلاق در کودکان اطلاعات کسب کنید، می‌توانید کتاب‌هایی مانند باز هم سوالی دارید، می‌دونم، نمی‌دونم (تفکر خلاق)، بازی‌های آموزشی برای پرورش تفکر خلاق (ویژه ۷ تا ۱۲ سال) و ۱۱۰ بازی برای پرورش خلاقیت کودکان و نوجوانان را مطالعه کنید.
