حتما تا به حال در مورد تفکر انتقادی و نقش آن در توانایی برای تصمیم‌گیری شنیده‌اید. تفکر انتقادی بهترین مهارتی است که می‌توانید به فرزندان خود یاد بدهید و از این طریق به آنها کمک کنید تا بهتریم تصمیم‌ها را در زندگی بگیرند.
تفکر انتقادی چیست و چرا در کودکان اهمیت دارد؟
تفکر انتقادی مجموعه‌ای از مهارت‌های ذهنی است که با کمک آنها تصمیم گیری می‌کنیم. با این مهارت‌ها می‌توانیم اطلاعات مختلف را ارزیابی کنیم و درست و غلط آنها را تعیین کنیم. تفکر منتقدانه نسبت به یک موضوع یا مشکل یعنی با ذهنی باز برای رسیدن به نتیجه و راه‌حل نهایی، بتوانیم روی گزینه‌های مختلف تفکر کنیم. کودکانی که مهارت‌های تفکر انتقادی در آنها تقویت شده باشد وقتی به دوره بلوغ و نوجوانی برسند، می‌توانند بدون کمک والدین خود تصمیمات مهم و صحیحی بگیرند.
کودکان وقتی به این باور برسند که تفکر، شگفت‌انگیز است، برای بهتر فکر کردن آن انگیزه کافی پیدا می‌کنند. والدین نه تنها در طول سال تحصیلی بلکه در تعطیلات تابستان هم می‌توانند برای جذاب کردن تفکر برای کودکان تلاش کنند. خوب فکر کردن درست شبیه خوب بازی کردن فوتبال است؛ هر دو نیاز به تمرین دارند.
تفکر انتقادی یکی از مهمترین مهارت‌هایی است که یادگیری آنها برای آینده کودکان مهم است. بعضی از کارشناسان، تفکر انتقادی را یکی از هفت مهارت ضروری برای کودکان می‌دانند. در دنیای امروز که به سرعت در حال تغییر است، تنها دانستن فهرست‌وار موضوعات مختلف برای کودکان کافی نیست. آنها باید منتقدانه فکر کنند تا بتوانند از طریق مقایسه، تجزیه و تحلیل و ارزیابی تفاوت‌های اطلاعات به نتیجه‌گیری صحیح برسند و درک بهتری از حقایق پیرامون خود پیدا کنند.
پنج روش برای کمک به کودکان در تفکر انتقادی
کارشناسان پنج الگوی فکری را ترسیم کرده‌اند که از طریق آن به کودکان در دوره ابتدایی برای بهتر فکر کردن کمک کنند. این الگوها را به کودک بیاموزید و برای تقویت هرچه بیشتر تفکر انتقادی کودک در استفاده از این الگوها با او هم‌فکری کنید.
- از آنها بخواهید که صریح باشند. وقتی مثال یا توضیح مطلبی را نمی‌فهمند، به راحتی بپرسند. کودکان باید بدانند اشکالی ندارد که چیزی را نفهمند و در مورد آن سوال بپرسند.
- آنها را به داشتن دقت بیشتر تشویق کنید. به کودکان کمک کنید با تحقیق و بررسی روی واقعیت‌ها، درست و غلط را بفهمند.
- آنها را ترغیب کنید موضوعات دیگر را هم بررسی کنند. وقتی در مورد مسئله یا مشکلی فکر می‌کنند، به آنها اجازه دهید در مورد موضوعات مرتبط با آن مسئله یا مشکل بپرسند. با گفت‌و‌گوی بیشتر، به آنها کمک کنید. کودکان را به پیگیری بیشتر راهنمایی کنید تا بتوانند اطلاعات مفید و مرتبط با مسئله را جمع‌بندی کنند.
- از منطقی بودن آنها حمایت کنید. به کودکان کمک کنید تا بتوانند ارتباط موضوعات مختلف با یکدیگر را بفهمند. از او بخواهید مراحلی را که برای نتیجه‌گیری طی کرده است بیان کند. با مشارکت خودشان صحت فرضیه‌های آنها را بررسی کنید.
- انتظارات منصفانه‌ای از آنها داشته باشید. در آنها هم‌فکری کردن را تقویت کنید. کودکان باید بیاموزند که برای نتیجه‌گیری صحیح، استفاده از نظر دیگران مهم است.
راهکارهایی برای پرورش تفکر انتقادی در کودکان
تقویت و آموزش تفکر انتقادی در کودکان روش‌های مختلفی دارد. والدین می‌توانند برای تشویق کودکشان به این روش فکر کردن، پرسش‌هایی از او بپرسند که پاسخ‌های متفاوتی داشته باشند. یا می‌توانند به کودک اجازه دهند تا تفکراتش را تجربه کند و از راه آزمون و خطا به نتیجه درست برسد. این روش بهتر از روش قبلی جواب می‌دهد. پرورش تفکر انتقادی در کودکان تأثیر مثبتی بر مهارت حل مسئله در آنها دارد.
شرایط را برای بازی کودکان فراهم کنید
نحوه انجام کارهای مختلف هنگام بازی با سطح تفکر انتقادی در ارتباط است. کودکان هنگام بازی، علت و معلول را کشف می‌کنند. سعی کنید داخل و خارج از منزل شرایط را برای بازی کودکان فراهم کنید و حتی اگر می‌توانید خودتان هم در بازی آنها شرکت کنید. تجربه کودکان در هر بازی در واقع پایه و اساس تفکر آنها در بازی بعدی است.
به آنها برای فکر کردن زمان بدهید
گرچه همیشه کار آسانی نیست ولی برای فکر کردن، زمان بیشتری به کودک بدهید. فرقی نمی‌کند که انجام کاری را به او واگذار کرده‌اید یا پرسشی از او پرسیده‌اید. قبل از اینکه دخالت کنید یا پاسخ دهید، به آرامی تا ۶۰ پیش خودتان بشمارید. این صبر شما به کودک فرصت کافی می‌دهد تا به خوبی در مورد کاری که می‌خواهد انجام دهد یا حرفی که می‌خواهد بزند فکر کند. شاید انتخاب درستی داشته باشد.
بلافاصله مشکلات او را حل نکنید
اگر هنوز کودک به نتیجه نرسیده است، فرصت بیشتری برای فکر کردن به او بدهید. تا ۱۲۰ و حتی بیشتر بشمارید. اینکه به او کمک نکنید می‌تواند چالش خوبی برایش باشد. برای کودکان کوچک‌تر، تشخیص نحوه صحیح بازی با یک اسباب‌بازی، چالش خوبی است و صبر شما در این چالش حتی مهارت‌های اجرایی کودک را هم پرورش می‌دهد. در مورد کودکان بزرگتر می‌توانید سوال‌هایی را بپرسید که پاسخ به آنها به تفکر انتقادی نیاز داشته باشد. البته برای اینکه به یافتن پاسخ امیدوار باشند، اطلاعات اندکی به آنها بدهید.
پرسش‌هایی را بپرسید که چند پاسخ دارند
والدین معمولا بلافاصله به پرسش‌های کودکان پاسخ می‌دهند. بهتر است برای پاسخ به کودکان از پرسش‌هایی استفاده کنید که آنها هم برای رسیدن به پاسخ فکر کنند. در این پرسش‌ها نظر او را بخواهید. او برای انجام کار مورد نظر چه ایده‌ای دارد یا بر اساس تفکر او دلیل اتفاق مورد نظر چه بوده است. حتی اگر پاسخ صحیح نداد به پاسخ او احترام بگذارید. می‌توانید با پرسیدن پرسش‌های مجدد او را راهنمایی کنید یا اینکه در قالب چند پرسش اطلاعاتی به او بدهید.
در فرضیه سازی به آنها کمک کنید
هنگام بازی، کودکان را در شرایطی قرار دهید که فرصتی برای فرضیه سازی پیدا کنند. این کار، تمرینی مفید برای پرورش مهارت تفکر انتقادی در کودکان است. از کودک بخواهید اتفاق بعدی در بازی را پیش‌بینی کند یا اینکه وقتی با او در انجام کاری مشارکت می‌کنید، قبل از پایان کار نتیجه را از او بپرسید.
آنها را تشویق کنید
وقتی به کودکان اجازه می‌دهید بیشتر و بهتر فکر کنند به پرورش خلاقیت آنها در مهارت حل مسئله کمک می‌کنید. می‌توانید با روش‌های مختلف، کودکان را به ایجاد گزینه‌های مختلف برای فکر کردن تشویق کنید. با پرسیدن، او را راهنمایی کنید یا در فکر کردن او را همراهی کنید.
سخن آخر
از نکات بالا که بگذریم، حتما برای والدین شرایطی پیش می‌آید که باید مداخله کنند. حتی در این موارد هم می‌توانید به کودک چیزهایی بیاموزید. از الگوی تفکر انتقادی در خودتان کمک بگیرید. همانطور که در حال تفکر هستید و تصمیم می‌گیرید، هر چه در ذهنتان مرور می‌کنید به زبان بیاورید. کودکان با مشاهده نحوه تفکرتان، از شما تفکر انتقادی را یاد می‌گیرد. باید صبور باشید. روش‌هایی که برای تقویت مهارت تفکر انتقادی استفاده می‌کنید در بلندمدت نتیجه می‌دهند.
