مهارت های حرکتی، مهارت‌هایی هستند که روزانه با آنها سروکار داریم و در طول زندگی کاربرد بسیاری دارند. این مهارت‌ها به ما کمک می‌کنند تا کارهای متفاوتی از بلند کردن وسایل سنگین گرفته تا تایپ کردن یک متن را به سادگی انجام دهیم.
مهارت‌های حرکتی در کودکان از بدو تولد به صورت طبیعی شروع به رشد می‌کنند. اما با راهکارهایی می‌توانید به این فرآیند کمک کنید. در این مقاله به بررسی مهارت های حرکتی کودکان، علل اهمیت آن و نحوه تقویت این مهارت‌ها می‌پردازیم.
مهارت حرکتی چیست؟
مهارت‌های حرکتی شامل استفاده از عضلات کوچکی است که در دست‌ها، پاها، مچ، انگشتان دست و انگشتان پا قرار دارند. به‌طوری‌که مغز کودک باید بین حرکت عضلات و آنچه کودک می‌بیند هماهنگی ایجاد کند. به‌طور مثال، مهارت‌های حرکتی بر روی نگه‌داشتن چنگال هنگام خوردن غذا یا استفاده از مداد هنگام نوشتن تاثیر می‌گذارد.
مهارت های حرکتی کودکان زمانی رشد می‌کند که کودک از عضلات کوچک خود در دست، پا، مچ و انگشتان به‌خوبی استفاده کند. یعنی با گرفتن، نگه‌داشتن، فشار دادن یا گرفتن وسیله‌ای بین دو انگشت شست و سبابه عضلاتش را پرورش دهد.
ازجمله مهارت‌های حرکتی در سال‌های پیش از دبستان، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- چسباندن چیزی روی کاغذ
- دست زدن (کف زدن)
- لمس انگشتان
- بستن و بازکردن دکمه
- بستن یا باز کردن زیپ لباس یا کفش
- ساختن برجی با ۱۰ بلوک از خانه‌سازی
- کامل کردن پازل‌هایی با بیش از ۵ قطعه
- توانایی گرفتن مداد و مدادرنگی هنگام رنگ‌آمیزی و کشیدن نقاشی
- توانایی کشیدن یک دایره و خط صاف
- توانایی استفاده از قیچی
چرا توجه به مهارت های حرکتی کودکان مهم است؟
رشد مهارت‌های حرکتی برای کودکان در سنین پیش‌دبستانی و مهد کودک بسیار مهم است. تا جایی که تحقیقات نشان می‌دهد تاکید بر فعالیت‌های فکری مانند حفظ حروف و اعداد در این مرحله اهمیت کمتری نسبت به پرورش مهارت‌های حرکتی دارد.
پرورش مهارت های حرکتی کودکان و تقویت هماهنگی چشم و دست‌ها در این مرحله بسیار حیاتی است. چرا که اساس یادگیری، نوشتن و نقاشی کردن را در سال‌های مدرسه پایه‌ریزی می‌کند. درواقع او را برای رفتن به مدرسه و حضور کارآمد در اجتماع مهیا می‌کند.
به‌طور مثال، نقاشی کردن یا نوشتن را تصور کنید. در این شرایط دست کودک باید به‌اندازه کافی قوی و هماهنگ باشد تا بتواند مداد را برای مدت طولانی نگه دارد. برای شرکت در مسابقات ورزشی و بازی با هم‌کلاسی‌هایش نیز باید هماهنگ باشد. اگر این شرایط برای کودک مهیا نباشد، او در دوران مدرسه خیلی زود خسته می‌شود و ممکن است با مشکلات تحصیلی مواجه شود.
اگر کودک مهارت‌های حرکتی را به درستی فرا گرفته باشد:
- می‌تواند کارها را به‌طور مستقل انجام دهد و وسایل را جابه‌جا کند.
- دنیای اطراف خود را می‌شناسد. که این امر سبب رشد مهارت‌های شناختی، گفتاری و حسی او می‌شود.
- اعتمادبه‌نفس و حس استقلال او افزایش پیدا می‌کند که منجر به ارتقا مهارت عملکرد اجرایی او می‌شود.
- توانایی‌های او ارتقا پیدا می‌کند و برای مراحل بعدی زندگی آماده می‌شود.
روش‌هایی تقویت مهارت های حرکتی کودکان
تقویت مهارت های حرکتی کودکان را برای حضوری بهتر و فعال‌تر در جامع آماده می‌کند. بستن بند کفش، مهارت گرفتن مداد در دست، جابه‌جا کردن وسایل، همگی در دسته مهارت‌های حرکتی قرار می‌گیرند. در ادامه به بررسی راه‌های مختلف برای تقویت این مهارت می‌پردازیم.
۱. استفاده از انگشتان
برای تقویت مهارت های حرکتی کودکان نوپا، وسایل کوچکی را برای او تهیه کنید که بتواند آنها را با انگشت شست و سبابه بلند کند. مثلا اسباب‌بازی‌هایی را در اختیار او قرار دهید که مانند تلفن‌های اسباب‌بازی دارای صفحه شماره‌گیری، کلید و دکمه باشد.
راه دیگر برای تقویت قدرت انگشتان، استفاده از اسفنج مرطوب است تا کودک بتواند آن را فشار دهد. یا با اسباب‌بازی‌هایی بازی کند که در شن دفن شده‌اند و او باید آنها را از درون شن در بیاورد.
۲. جابه‌جا کردن وسایل
کودکان نوپا معمولا علاقه خاصی به خارج کردن اسباب‌بازی‌ها از داخل سبد یا سطل مخصوص اسباب‌بازی دارند. یا برعکس علاقه دارند که وسایل را از روی زمین جمع کنند و به داخل سبد بریزند.
هر دو حرکت باعث تقویت عضلات حرکتی، افزایش تمرکز و استدلال شناختی کودک می‌شود. بنابراین، مانع کار کودک نشوید و اجازه دهید کودک به تلاش خودش ادامه بدهد. اگر هم به این دوکار علاقه ندارد، می‌توانید گام‌به‌گام این کار را انجام دهید تا او یاد بگیرد و همان کار را تکرار کند.
۳. قراردادن اجسام روی هم
برای تقویت مهارت های حرکتی کودکان نوپا می‌توانید از بلوک‌های خانه‌سازی پلاستیکی یا چوبی استفاده کنید. کودک برای قراردادن آنها روی هم به دست و مچی قوی و محکم احتیاج دارد. بنابراین، هنگام چیدن اجسام روی هم عضلات مچ و دستان او تقویت می‌شوند.
۴. نقاشی کشیدن
اغلب کودکان می‌توانند حدود ۱۵ ماهگی با مدادرنگی بازی کنند. روی کاغذ علامت‌گذاری کنند و تا رسیدن به ۲ سالگی نیز می‌توانند خط‌خطی کنند. بهتر است برای بچه‌هایی که دستان کوچکی دارند مدادرنگی‌های بزرگ یا گچ تهیه کنید. نقاشی با انگشت نیز گزینه خوبی است. نقاشی، هم مهارت‌های حرکنی کودک را پرورش می‌دهد و هم در پرورش خلاقیت کودکان موثر است.
۵. مهارت‌های پایه
درحالی که کودک بزرگ و بزرگتر می‌شود، او را تشویق کنید تا از هر دو دستانش هنگام انجام کارها استفاده کند. بازی‌هایی را برای او در نظر بگیرید که کودک بتواند از هر دو دستش استفاده کند.
۶. مهارت‌های ساخت
بازی با قطعات لگو، پازل‌ها، چسباندن قطعات ریل قطار به هم، فعالیت‌هایی هستند که مهارت های حرکتی کودکان را تقویت می‌کنند. کودک هنگام استفاده از بلوک‌های خانه‌سازی از دستان و انگشت‌هایش استفاده می‌کند. با چسباندن قطعات و فشردن آنها به هم یا هنگام کشیدن یا جدا کردن آنها از هم عضلاتش درگیر می‌شود.
این نوع مهارت‌ها قدرت انگشتان و دست‌ها را افزایش می‌دهد. به طوری که به کمک آنها کودک می‌تواند اعمال نیرو و مقاومت در برابر اعمال نیرو را تجربه کند. در نتیجه، می‌تواند عضلاتش را هنگام حرکت مدیریت کند که تا چه حد باید فشار وارد کند تا دو قطعه به هم بچسبند. یا چه میزان باید تلاش کند تا دو قطعه به‌هم چسبیده را جدا کند.
۷. مهارت استفاده از مداد
تقویت مهارت های حرکتی کودکان از خط‌خطی و رنگ‌آمیزی در دوران پیش از دبستان شروع می‌شود. این جریان تا زمان رفتن به مدرسه با نوشتن، نقاشی کردن و استفاده مداوم از مداد و خودکار ادامه می‌یابد.
تا جایی که در این دوران کودک کاملا بر کنترل اشیا با دستانش مسلط می‌شود و می‌تواند به خوبی از ابزار دیگر نیز مانند، مسواک و شانه استفاده کند.
۸. مهارت استفاده از قیچی
استفاده از قیچی قدرت انگشتان را تقویت می‌کند و میزان هماهنگی دست و چشم را افزایش می‌دهد. فعالیت‌های کلاسی که مرتبط با بریدن و استفاده از قیچی است، فعالیت ذهن را تشویق می‌کند و با دریافت اطلاعات از طریق چشم، حرکت دست‌ها را کنترل و هدایت می‌کند.
ترغیب دانش‌آموزان به استفاده از مواد بازیافتی و دست دوم مانند کاغذ باطله و شانه تخم‌مرغ، دو اثر مهم را در کودک باقی می‌گذارد. اول اینکه با ساختن کاردستی با این مواد، باعث تقویت مهارت های حرکتی کودک می‌شود. دوم، فعالیتی آگاهانه در جهت حمایت از محیط زیست را در او نهادینه می‌کند.
۹. مهارت غذا خوردن
اجازه دهید کودکان هنگام غذا خوردن خودشان در هر وعده غذایی، قاشق و چنگال را در دست بگیرند و غذا بخورند. صبور باشید و نگران کثیف شدن محیط و لباس‌های کودک نباشید.
محیط و لباس‌های مخصوصی برای وقت غذا تهیه کنید و اجازه دهید کودک خودش کنترل اوضاع را به‌دست بگیرد و یادبگیرد که چگونه باید غذا بخورد. با این کار هم مهارت‌های حرکتی او تقویت می‌شوند و هم کودک حس استقلال را تجربه می‌کند.
