تفکر واگرا در کودکان یک هدیه استئنایی است. ذهن باز آن‌ها مملو از احتمالات و استدلال‌های نامعمول، اصیل و نامتعارف است. با این حال، وقتی کودکان در یک سیستم آموزشی رشد می‌کنند که ذهن آن‌ها را به صورت تفکری متعارف تبدیل می‌کند، معمولا پتانسیل خلاقیت کودکان ناپدید می‌شود. اکثر ما می‌دانیم داشتن طرز تفکری متفاوت، جرات می‌خواهد. گالیله از جمله افرادی است که برای متفاوت فکر کردن هزینه‌ی زیادی پرداخت. او به دلیل ایدئولوژی خود مجبور شد سال‌ها آخر زندگی‌اش را در یک خانه در فلورانس زندانی شود.
کسانی که ذهن بازی دارند، از دنیا سرپیچی می‌کنند. اما آن‌ها به پیشرفت مردم نیز کمک می‌کنند. تفکر واگرا فرایندی است که در آن مفاهیم و افکار خلاقانه تقویت می‌شوند. این تفکر نه تنها به معنی پرورش فرایندهای تفکر منطقی و ساختاری است. بلکه موجب افزایش ظرفیت خلاقیت افراد نیز می‌شود. در ادامه با این موضوع بیشتر آشنا می‌شوید.
تفکر واگرا چیست؟
تفکر واگرا به این موضوع اشاره دارد که وقتی افکار تعمدا تحریک می‌شوند، به روشی خود به خودی و طبیعی رخ می‌دهند. به بیان ساده، این امر زمانی اتفاق می‌افتد که ما ایده‌ای داشته باشیم که با سایر افکار و تجارب قبلی نیز ارتباط برقرار کند. تفکر واگرا به وضوح و بدون تردید خود را از اندیشه خطی سنتی متمایز می‌کند. در حالی که تفکر سنتی پیشرفت منطقی و افکار متوالی را در اولویت قرار می‌دهد، تفکر واگرا به سیالیت و خودانگیختگی خلاقیت منجر می‌شود.
با این حال، تفکر واگرا فرایندهای فکری ساختاریافته و منطقی را حذف یا جایگزین نمی‌کند. کاملا برعکس، این شکل‌های مختلف تفکر برای افزایش ظرفیت خلاقیت تا بالاترین حد ممکن، مکمل یکدیگر هستند. ایده‌هایی که از روی خودانگیختگی و از طریق تفکر واگرا ایجاد می‌شوند، از طریق ساختارهای اندیشه منطقی و خطی سازماندهی می‌شوند.
هوش و تفکر واگرا در کودکان
مفهوم تفکر واگرا نشان می دهد که ما باید در تعاریف و تعصبات خود در مورد هوش تجدید نظر کنیم. در گذشته، بچه‌هایی که باهوش بودند در مدارس نمره بالایی می‌گرفتند یا آن‌ها خود را با استانداردهای بسیار سخت و همچنین تفکر منطقی، سازگار می‌کردند. با این وجود، متخصصانی که تفکر واگرا در کودکان را بررسی می‌کنند، مشاهده کردند که هوش، خود را به شکل‌های مختلفی نشان می‌دهد.
هر فردی، توانایی‌های خود را به صورتی بسیار منحصر به فرد بروز می‌دهد و آن‌ها را تقویت می‌کند. مسئله این است که ساختارهای خانواده یا نهادهای سنتی، جایی برای شکل‌های دیگر هوش قائل نیستند. این امر موجب می‌شود که کودکان به خوبی تحریک نشوند و احساس و درک خود را نادیده بگیرند. در نهایت، همه این مسائل منجر به تقویت نشدن تفکر واگرا و خلاقیت در کودکان می‌شود.
شخصیت و تفکر واگرا در کودکان
متخصصان بیان می‌کنند که خلاقیت لزوما به توانایی‌های فکری افراد و هوش آن‌ها وابسته نیست. تفکر واگرا و خلاقیت در واقع می‌تواند با برخی از ویژگی‌های شخصیتی کودکان ارتباط داشته باشد. برخی از این ویژگی‌ها عبارت‌اند از:
- کنجکاوی
- استمرار
- علاقه به آزمایش کردن
- ریسک‌پذیری
- سنت‌گریزی
- اراده زیاد برای غلبه کردن بر مسائل
همچنین، شادی و نگرش مثبت برای تقویت تفکر واگرا در کودکان، بسیار مهم است. کودکان محصول محیطی که در آن زندگی می‌کنند و شرایطی که در آن قرار دارند هستند. به عبارت دیگر، خانه‌ای که در آن روابط سالم وجود داشته باشد، موجب افزایش عزت نفس کودکان می‌شود. این امر به نوبه خود باعث تقویت تفکر واگرا و خلاقیت در کودکان می‌شود.
روش‌هایی برای پرورش تفکر واگرا در کودکان
والدین می‌توانند با استفاده از روش‌هایی، از تفکر واگرا در فرزندان خود حفاظت کنند و آن را پرورش دهند. در ادامه به روش‌هایی در این مورد اشاره شده است. مطالعه کتاب پرورش خلاقیت در کودکان و نوجوانان نیز می‌تواند برای شما مفید باشد.
۱. تشویق یادگیری همه‌جانبه در کودکان
کودکان برای یادگیری لازم است آزمایش کنند، احساس کنند، لمس کنند و هیجان‌زده شوند. این شکل از یادگیری به تقویت تفکر واگرا و خلاقیت در آن‌ها کمک می‌کند. پیشنهاد می‌کنیم در این مورد مقاله کارهای خلاقانه برای کودکان را نیز مطالعه کنید.
۲. انجام آزمایش‌ها به صورت گروهی و فردی
کودکان باید برخی از آزمایشات را همراه با گروهی از همسالان خود انجام دهند. با این حال، لازم است والدین، کار مستقل فرزندانشان را نیز تشویق کنند و فضایی را برای آن‌ها فراهم کنند تا کودکان در آن به صورت آزادانه، خلاقیت خود را بروز دهند.
۳. یادگیری وجود راه حل‌های مختلف برای مسائل
لازم است کودکان یاد بگیرند که برای هر موضوعی فقط یک جواب واحد وجود ندارد. تفکر واگرا راه حل‌های متعددی را برای یک مسله واحد ایجاد می‌کند. وقتی افکار و ایده‌های فرزندتان را نادیده بگیرید یا آن‌ها را نادرست یا اشتباه بدانید انگیزه متفاوت فکر کردن را در او کاهش می‌دهید یا حداقل باعث می‌شوید که کودک اعتماد به نفس ابراز افکارش را پیدا نکند.
۴. به رسمیت شناختن عاطفی کودک
برای تقویت تفکر واگرا در کودکان، لازم است که احساسات آن‌ها تایید شود. وقتی کودکان احساس می‌کنند که مورد پذیرش و احترام هستند اعتماد، به نفس لازم برای اکتشاف را پیدا می‌کنند. آگاهی آن‌ها از این موضوع که مورد سرزنش قرار نمی‌گیرند باعث می‌شود علایق، پاسخ‌ها و ایده‌های جدید و استدلالات اصیل را کسب کنند.
تمریناتی برای تقویت تفکر واگرا در کودکان
متخصصان دریافته‌اند که تمرینات پرورش تفکر واگرا در کودکان، تمریناتی هستند که بی‌نهایت راه حل ممکن دارند. استفاده از این تمرین‌‌ها به افزایش عزت نفس و خلاقیت کودکان، کمک بسیار زیادی می‌کند. پیشنهاد می‌کنیم مقاله عزت نفس در کودکان را نیز مطالعه کنید. در ادامه به شش تمرین برای تقویت تفکر واگرا در کودکان اشاره شده است.
سکه در فنجان قهوه
سوال این تمرین به این شرح است: «من یک سکه در قهوه‌ام انداخته‌ام. فنجان پر است اما سکه خشک است. چرا؟»
جزیره‌ای در شعله‌های آتش
ما در یک جزیره با پوشش گیاهی سرسبز هستیم که توسط کوسه های گرسنه احاطه شده است. یک طرف جزیره در شعله‌های آتش قرار گرفته است و باد در پشت آن می‌وزد. چگونه از سوختن جلوگیری می‌کنیم؟
دو قطار، یک تونل
یک راه‌آهن وجود دارد که دارای دو ریل قطار است. بر روی ریل‌ها، یک تونل قرار دارد. اما این تونل آن‌قدر بزرگ نیست که بتواند همزمان دو قطار را در خود جای دهد. یک روز دو قطار و هر کدام از یک طرف وارد تونل می‌شوند. چطور ممکن است که آن‌ها با یکدیگر برخورد نکنند؟
طوطی
خانمی از یک فروشگاه حیوانات خانگی، یک طوطی خرید. فروشنده به او گفت که این طوطی هرچه را که می‌شنود تکرار می‌کند. زن از این موضوع خیلی خوشحال شد. اندکی بعد او به فروشگاه برگشت و این شکایت را داشت که طوطی اصلا حرف نزده است. با این حال، فروشنده به او دروغ نگفته بود. چرا طوطی صحبت نکرد؟
بطری بسته
ما یک بطری آبمیوه داریم که تا نیمه پر است و در آن نیز محکم بسته شده است. چگونه می‌توانیم بدون آبمیوه را بدون شکستن شیشه بطری یا باز کردن در آن، بخوریم؟
وقت حمام است
من می‌خواهم دوش بگیرم اما در حمام خودم نیستم. من در تلاش هستم تا بفهمم از چه طریقی می‌توانم شیر آب گرم و سرد را باز کنم. اگر بخواهم مطمئن باشم که قبل از شیر آب سرد، شیر آب گرم را باز می‌کنم چه کاری می‌توانم انجام دهم؟
تفکر واگرا در کودکان، به آن‌ها کمک می‌کند تا خود را برای اتفاقات غیر قابل پیش‌بینی و سختی‌های دوران بزرگسالی آماده کنند. همچنین، این نوع تفکر موجب تقویت عزت نفس کودکان می‌شود و میل آن‌ها را برای اکتشاف و یافتن بینش‌های جدید برمی‌انگیزد. شما می‌توانید با انجام تمرینات مختلف که چند نمونه از آن‌ها در این مقاله مطرح شد به پرورش تفکر واگرا در فرزندتان کمک کنید.
