مطمئنا از خودآگاهی به عنوانی مهارتی مهم هم در بزرگسالان و هم در کودکان نکات زیادی را شنیده‌اید. خودآگاهی به معنای توانایی هشیاری نسبت به احساسات، افکار و اقدامات خود است. همچنین بدین معنی است که متوجه شوید چگونه عملکرد شما بر خودتان و دیگران تاثیر می‌گذارد. احتمالا بزرگسالان زیادی را دیده‌اید که خودآگاهی زیادی ندارند. بنابراین این سوال به ذهنتان می‌رسد که چگونه باید انتظار داشته باشیم خودآگاهی در کودکان وجود داشته باشد؟
پاسخ ساده است: خودآگاهی برای افراد در هر سنی که باشند مهم است. این مهارت به ما کمک می‌کند که در خانه، مدرسه، محل کار و روابط با افراد دیگر پیشرفت کنیم. حتی سازمان جهانی بهداشت از این مهارت به عنوان یکی از ۱۰ مهارت اصلی زندگی نام برده است. در ادامه در مورد خودآگاهی در کودکان بیشتر می‌آموزید.
خودآگاهی در کودکان چگونه شکل می‌گیرد؟
خودآگاهی به صورت ناگهانی رشد نمی‌کند. این امر به مرور زمان اتفاق می‌افتد و فرایند آن زمانی شکل می‌گیرد که کودکان می‌توانند احساسات، نقاط قوت و ضعف خود و همچنین علاقه‌مندی‌های خود را بشناسند. خودآگاهی در کودکان دو نوع است:
- خودآگاهی خصوصی وقتی است که بچه‌ها از نکته‌ای در مورد خود آگاه باشند که دیگران زا آن آگاه نباشند. برای مثال، برخی از کودکان وقتی پای تخته می‌روند دچار دل‌آشوبه می‌شوند. اینکه کودک بداند در آن لحظه مضطرب است به معنای خودآگاهی خصوصی است و افراد دیگر نمی‌توانند متوجه این مسئله شوند.
- خودآگاهی عمومی زمانی اتفاق می‌افتد که بچه‌ها از چگونگی دیده شدن خود توسط دیگران آگاه هستند. این نوع خودآگاهی دیرتر ایجاد می‌شود زیرا در این حالت، بچه‌ها باید درک کنند که دیگران فکرها، احساسات و دیدگاه‌هایی متفاوت از آن‌ها دارند. به این امر تئوری ذهن گفته می‌شود که تا پنج سالگی در کودکان شکل نمی‌گیرد.
خودآگاهی خصوصی و عمومی همراه یکدیگر هستند. آن‌ها به کودک کمک می‌کنند که آنچه او در مورد خودش فکر می‌کند یا احساس می‌کند و در واقع آنگونه که خودش را می‌بیند لزوما بدین معنا نیست که دیگران نیز او را همانگونه ببینند.
چرا خودآگاهی در کودکان مهم است؟
وقتی کودکان خودشان را بهتر درک می‌کنند بالا رفتن عزت نفس در آن‌ها راحت‌تر اتفاق می‌افتد. این امر برای ارتباط برقرار کردن کودکان با همسالان و دوستیابی اهمیت بسیار زیادی دارد. خودآگاهی به بچه‌ها کمک می‌کند که نقاط ضعف و قوت خود را ببینند و همچنین بدانند چه زمانی باید از خود در مقابل دیگران حمایت کنند. لازم به ذکر است خواندن کتاب این کار را خوب بلدم برای کودک می‌تواند در این زمینه مفید باشد.
کودکانی که خودآگاهی بالاتری دارند بهتر بر کارهای خود نظارت می‌کنند. این بدان معناست که آن‌ها می‌توانند برنامه‌های خود را دنبال کنند و بدانند چه کارهایی در این مسیر موثر و چه کارهایی بی‌تاثیر است. وقتی کودکان، مهارت خودآگاهی بالایی دارند:
- نقاط قوت و چالش‌های خود را می‌شناسند.
- می‌توانند متوجه شوند که برای انجام یک تکلیف، چه کارهایی باید انجام دهند.
- می‌توانند احساسات را درک کنند و در مورد آن‌ها صحبت کنند.
- در انجام تکالیف مدرسه، متوجه اشتباهات می‌شوند و آن‌ها را اصلاح می‌کنند.
- نیازها و احساسات دیگران را می‌شناسند.
- از ذهنیت رشد برخوردارند.
- تاب‌آوری بالایی دارند و سعی می‌کنند از اشتباهات خود درس بگیرند.
چگونه می‌توان خودآگاهی در کودکان را افزایش داد؟
روانشناسان به دلیل نقش بسیار موثر خودآگاهی در یافتن معنا از تجربیات زندگی، این مهارت را یکی از جنبه‌های مهم رشد انسان می‌دانند. این همان مهارتی است که به افراد در یافتن شغل و فعالیت‌های مورد علاقه خود و همچنین دوستیابی کمک می‌کند. در ادامه با این موضوع آشنا می‌شوید که راه‌های افزایش خودآگاهی در کودکان چیست.
۱. به فرزندتان صادقانه بازخورد دهید
این باور اشتباه که بازخورد انتقادی باعث آسیب به عزت نفس و اعتماد به نفس کودک می‌شود را کنار بگذارید. وقتی یک بازخورد سازنده باشد کودک متوجه می‌شود که انتقادات به او به کمک می‌کنند تا بهتر شوند. کودکانی که به دریافت بازخورد در مورد رفتار، اقدامات و عملکرد خود تشویق می‌شوند معمولا مسئولیت بیشتری را برای بهتر شدن به عهده می‌گیرند. پیشنهاد می‌کنیم در این مورد مقاله عزت نفس در کودکان را نیز مطالعه کنید.
۲. تفکر منفی را معکوس کنید
جملات مثبت به خوش‌بینی و خودباوری تبدیل می‌شوند. متاسفانه، مغز کودکان نسبت به پیام‌های منفی آگاه‌تر است. این افکار موجب ایجاد مشکلاتی در رشد سالم می‌شوند و به کودکان احساسی کاذب و منفی از خود می‌دهند. بنابراین، لازم است به فرزندتان کمک کنید که مثبت بیندیشد و این امر را از طریق گفتگوهای روزمره‌ای که با او دارید تشویق کنید.
۳. معنایابی را تسهیل کنید
کودکان برای خودآگاهی به خودانعکاسی نیاز دارند. هرچه قدر در مورد خود تامل کنیم بیشتر می‌توانیم در تجربیاتمان معنا پیدا کنیم و از ماهیت بشریت یاد بگیریم. یکی از روش‌هایی که به پرورش آگاهی در کودکان و نوجوانان کمک می‌کند این است که کودکان را به گفتگوهای عمیق‌تر دعوت کنیم. وقتی والدین، فرزندانشان را در مورد معنای تجربیات و زندگی درگیر می‌کنند به آن‌ها کمک می‌کنند که در مورد خود کنجکاو شوند و نسبت به رشد تمایل بیشتری داشته باشند.
۴. ذهن‌آگاهی را تمرین کنید
تمرین ذهن‌آگاهی در خانواده از بسیاری جهات، مفید است. این تمرینات باعث افزایش خودآگاهی می‌شوند، به ما کمک می‌کنند با استرس‌ها مقابله کنیم، تمرکزمان بهبود پیدا می‌کند، توانایی همدلی ما افزایش می‌یابد و سیستم‌های عصبی مغزمان نیز تقویت می‌شود. وقتی والدین به فرزندان خود ذهن‌آگاهی را یاد می‌دهند به آن‌ها کمک می‌کنند که به جنگجویانی آگاه تبدیل شوند. بنابراین به فرزند خود یاد بدهید نفس عمیق بکشد، مشاهده کند، گوش کند و تصمیم بگیرد.
۵. در مورد شخصیت با فرزندتان صحبت کنید
کودکان زمانی از نقاط قوت و ضعف خود آگاه می‌شوند که بتوانند این موارد را در دیگران تشخیص دهند. ار کتاب‌ها و فیلم‌ها برای ایجاد مکالمات خانوادگی در مورد ویژگی‌هایی مانند آزاداندیشی، شجاعت، مهربانی، رهبری، بخشش، سپاسگزاری و مجموعه‌ای از ابعاد شخصیت انسان استفاده کنید.
۶. رهبر فرزندتان باشید
والدین رهبر فرزندان خود هستند. برای اینکه رهبر مناسبی برای فرزندتان باشید بهترین و بالاترین ویژگی‌ها و خصوصیات را از درون فرزندتان بیرون بکشید. این امر به معنی تمرکز بیشتر بر اصلاح نقایص کودک و در عین حال حفظ اقتدار خود است. رهبری عالی به معنای تسهیل رشد شخصی دیگران است. رهبری کردن بر فرزندان به معنی هدایت آن‌ها بدون سعی در اعمال قدرت بر آن‌هاست. این امر با رشد مثبت کودکان همراه است.
۷. از ابهام استقبال کنید
سردرگمی و تشخیص عدم درک، بخشی مهم از رشد خودآگاهی است. در پایان روز از فرزندتان بپرسید: «امروز چی باعث شد سردرگم بشی یا برات مبهم بود؟» این سوال نه تنها موجب پردازش فراشناختی کودک می‌شود بلکه باعث می‌شود این فرهنگ در خانواده به وجود بیاید که ابهام بخشی از یادگیری است.
۸. مزایای شکست را ببینید
مطالعات نشان می‌دهند نحوه واکنش والدین نسبت به شکست فرزندانشان، ذهنیت بچه‌ها را در مورد هوش خود شکل می‌دهند. به عنوان مثال، وقتی والدین با مواجهه با نمره پایین فرزندشان در امتحان، مضطرب می‌شوند این پیام را به او انتقال می‌دهند که هوش ثابت است. والدینی که بر یادگیری از نمره پایین متمرکز هستند این پیام را می‌دهند که می‌توان هوش را بهبود بخشید. در واقع، این امر مربوط به ذهنیت رشد است.
۹. تعصبات را به چالش بکشید
تعصبات معمولا مانع رشد سالم و خودآگاهی می‌شوند. والدینی که تعصبات را به چالش می‌کشند فرهنگ یادگیری عمیق را ایجاد می‌کنند. گفتگو درباره تعصبات و معضلات اخلاقی مربوط به سیاست، ثروت، نژادپرستی، فقر، عدالت، آزادی و غیره به اعضای خانواده کمک می‌کند که درمورد افکار خود فکر کنند. بنابراین، لازم است در مورد تعصبات و نحوه تاثیر آن‌ها بر روی کودکان اطلاعات کسب کنید.
۱۰. قدردان لحظات سخت باشید
در حالی که والدین دوست دارند فرزندانشان را خوشحال نگه دارند اما زندگی پر از چالش‌های دشوار و آسیب‌زا است. والدینی که قدردان لحظات سخت زندگی هستند و به درد و رنج واکنش‌های هیجانی و افسرده‌ساز نشان نمی‌دهند به فرزندان خود کمک می‌کنند که در آینده به بزرگسالانی سالم و خودآگاه تبدیل شوند. کودکان می‌توانند از تجربیات آسیب‌زا گذر کنند. خانواده‌ها می‌توانند با سوگ و از دست دادن، معنای زندگی را پیدا کنند. شفا از درون شروع می‌شود.
در پایان
در این مقاله به این موضوع پرداخته شد که خودآگاهی به چه معناست، چرا خودآگاهی در کودکان مهم است و نقش والدین در این زمینه چیست. وقتی بچه‌ها از خودآگاهی برخوردارند می‌فهمند که چگونه دید آن‌ها از خودشان می‌تواند از دید دیگران نسبت به آن‌ها متفاوت باشد. این کودکان از نقاط قوت و ضعف خود آگاه‌اند و عزت نفس بیشتری نیز دارند. والدین نیز می‌توانند با پذیرش اشتباهات فرزند خود، پرورش ذهنیت رشد در او و انجام تمریناتی از قبیل ذهن‌آگاهی در خانواده، خودآگاهی فرزندان خود را بالا ببرند.
