اضطراب جدایی در کودکان به عنوان ترس از دوری از مراقبان اصلی تعریف می‌شود. رایج‌ترین روش کودکان برای نشان دادن این ترس، قشقرق به پا کردن و چسبندگی است. اضطراب جدایی مرحله‌ای سالم و طبیعی از رشد کودک در سنین ۸ تا ۱۴ ماهگی است. از سوی دیگر، اختلال اضطراب جدایی زمانی تشخیص داده می‌شود که کودک خارج از این مرحله طبیعی، علائم اضطراب جدایی را بروز می‌دهد.
مطالعات نشان می‌دهند که سه تا چهار درصد کودکان به اختلال اضطراب جدایی دچار هستند. احتمال ابتلای این کودکان به مشکلات دیگر سلامت روان نیز بالاتر است. حدود یک سوم کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی در بزرگسالی تشخیص یک مشکل سلامت روان را دریافت می‌کنند. در ادامه با این موضوع بیشتر آشنا می‌شوید.
نشانه‌های اضطراب جدایی در کودکان
علائم اضطراب جدایی زمانی اتفاق می‌افتد که کودک از والدین یا مراقبانش جدا شود. ترس از جدایی می‌تواند منجر به رفتارهای مرتبط با اضطراب شود. برخی از معمول‌ترین رفتارهای این کودکان عبارت‌اند از:
- چسبیدن به والدین
- گریه شدید
- امتناع از انجام کارهایی که نیاز به جدایی از والدین دارند
- مشکلات جسمی مانند سردرد و استفراغ
- قشقرق‌های هیجانی و خشونت
- امتناع از رفتن به مدرسه
- عملکرد ضعیف در مدرسه
- عدم تعامل سالم با کودکان دیگر
- خودداری از تنها خوابیدن
- کابوس دیدن
تفاوت اضطراب جدایی و اختلال اضطراب جدایی
هنگامی که شما یا سایر مراقبان فرزندتان، دور از دید نوزاد باشید، او احتمالا میزانی از اضطراب جدایی را تجربه خواهد کرد. این یک مسئله طبیعی از رشد کودکان است و معمولا در هشت ماهگی شروع می‌شود و تا دوسالگی کودک ادامه دارد. از دید یک نوزاد، وقتی شما از دید او خارج می‌شوید یعنی برای همیشه از بین رفته‌اید. کم‌کم که نوزاد بزرگتر می‌شود از طریق تجربه یاد می‌گیرد که شما بازخواهید گشت و در نتیجه جدایی برای او آسان‌تر می‌شود.
از سوی دیگر، طبیعی است که برخی از کودکان بزرگتر به ویژه آن‌هایی که خجالتی هستند دوست نداشته باشند والدینشان را ترک کنند. با این حال، معمولا در این موقعیت، یک والد می‌تواند فرزندش را به سمت شرکت در کارهای گروهی هدایت کند. کودکان بالای دو سالی که به این تغییر مسیر پاسخ نمی‌دهند یا علائم شدید را نشان می‌دهند، ممکن است دچار اختلال اضطراب جدایی باشند. اختلال اضطراب جدایی در کودکان شامل علائم زیر است.
- اصطراب جدایی نامتناسب با سن در کودکان بزرگتر
- ترس یا نگرانی بیش از حد از اینکه اتفاقی برای والدین بیفتد
- امتناع از شرکت در فعالیت‌هایی که مستلزم جدایی هستند و همچنین گریه‌های تسلی‌ناپذیر در مدت زمان جدایی
- سردرد
- ناراحتی معده
اختلال اضطراب جدایی در کودکان زمانی تشخیص داده می‌شود که علائم آنقدر شدید باشند که حداقل چهار هفته در عملکرد روزانه کودک تداخل ایجاد کند. همچنین زمانی که کودک به دلیل اجتناب از جدایی، مسائل مهم در زندگی‌اش مثل مدرسه و شرکت در فعالیت‌های اجتماعی را از دست بدهد، تشخیص اختلال اضطراب جدایی به او داده می‌شود.
ارتباط اضطراب جدایی با افسردگی
یک مطالعات نشان داد که حدود ۷۵ درصد از کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی تا سن ۳۲ سالگی به افسردگی مبتلا شده‌اند. اگرچه این مطالعه ثابت نکرده است که اختلال اضطراب جدایی، علت افسردگی در این افراد است، اما ارتباط میان این دو اختلال بسیار قابل توجه است. اختلال اضطراب جدایی در کودکان و افسردگی علائم مشترک بسیار زیادی دارند. چسبیدن به والدین، امتناع از رفتن به مدرسه و پرهیز از فعالیت‌های اجتماعی، نگرانی از اینکه ممکن است صدمه ای به خود یا والدین وارد شود و شکایت‌های مبهم جسمی مانند سردرد، دل‌درد و درد عمومی از علائم رایج هر دو اختلال است.
از سوی دیگر، یافته‌های تحقیق نشان نمی‌دهند همه کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی دچار افسردگی می‌شوند. همچنین این موضوع را مطرح نمی‌کند که چرا چنین تعداد زیادی از کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی دچار افسردگی هستند. با این حال، با توجه به یافته‌ها برای والدین و روانشناس‌ها مهم است که مراقب علائم افسردگی در کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی باشند.
عوامل خطر اضطراب جدایی در کودکان
اگرچه متخصصان، علل اصلی اختلال اضطراب جدایی در کودکان را شناسایی نکرده‌اند، چندین عامل خطر وجود دارند که می‌توانند در ابتلای کودک به این اختلال نقش داشته باشند. اختلال اضطراب جدایی بیشتر در کودکانی مشاهده می‌شود که:
- سابقه خانوادگی اضطراب یا افسردگی دارند
- شخصیت آن‌ها خجالتی و ترسو است
- در وضعیت اقتصادی اجتماعی پایین قرار دارند
- والدین هلیکوپتری دارند
- والدین آن‌ها تعامل مناسبی با آن‌ها ندارند
- در ارتباط با همسالان خود با مشکل روبرو هستند
اختلال اضطراب جدایی می‌تواند در نتیجه وقایع استرس‌زای زندگی نیز رخ دهند، از جمله:
- نقل مکان به خانه‌ای جدید
- عوض شدن مدرسه
- طلاق والدین
- مرگ یکی از اعضای نزدیک خانواده
درمان اختلال اضطراب جدایی
در حالی که اضطراب جدایی متناسب با رشد کودکان نیاز به درمان ندارد، اختلال اضطراب جدایی ممکن است نیاز به مداخله حرفه‌ای توسط یک روانشناس و روانپزشک داشته باشد. در ادامه به روش‌های درمانی اختلال اضطراب جدایی در کودکان اشاره شده است.
روان‌درمانی
چندین روش روان‌درمانی معمول برای اختلال اضطراب جدایی وجود دارد. لازم است بدانید که اگر هرچه زودتر برای درمان فرزندتان اقدام کنید و از متخصص کمک بگیرید، احتمال نتیجه مثبت درمان نیز افزایش پیدا خواهد کرد. در ادامه به سه روش روان‌درمانی برای اختلال اضطراب جدایی پرداخته شده است.
درمان شناختی رفتاری (CBT)
این درمان، درمان اصلی اختلال اضطراب جدایی است. از طریق CBT کودکان می‌آموزند که چگونه احساسات و پاسخ‌های جسمی ناشی از افکار اضطراب‌آمیز را تشخیص دهند. کودکان یاد می‌گیرند که عوامل محرک و الگوهای فکری که باعث احساسات اضطرابی آن‌ها می‌شوند را شناسایی کنند. همچنین آن‌ها از طریق روش‌های مختلف یاد می‌گیرند که چگونه با این افکار و احساسات اضطرابی روبرو شوند و با آن‌ها مقابله کنند.
خانواده‌درمانی
درگیر کردن والدین و سایر اعضای خانواده در درمان کودک می‌تواند منجر به بهبود نتایج درمانی شود. در خانواده درمانی، والدین و خواهر و برادرها می‌توانند روش‌های جدیدی را برای تعامل با کودک بیاموزند و الگوهای رفتاری نامناسب را کنار بگذارند. آن‌ها همچنین می‌توانند استراتژی‌های مفیدی را برای کمک به کودک در هنگام افزایش اضطراب بیاموزند.
بازی‌درمانی
برای کودکان خردسال ارتباط دادن افکار، احساسات و رفتار بسیار دشوار است. به همین دلیل، بازی‌درمانی گزینه بهتری برای درمان اختلال اضطراب جدایی در کودکان خردسال است. در این درمان، کودک از طریق بازی احساساتش را ابراز و پردازش می‌کند و یاد می‌گیرد که چگونه با آن‌ها مقابله کند.
دارودرمانی
اگر روان‌درمانی کافی نباشد یا اگر فرزند شما به یک اختلال همزمان مثل افسردگی مبتلا باشد دارودرمانی ضروری است. یک داروی ضد افسردگی مانند مهارکننده انتخابی جذب مجدد سروتونین (SSRI) یا داروی ضد اضطراب ممکن است برای کمک به کودک در مدیریت علائم شدید اختلال اضطراب جدایی موثر باشد.
والدین چه کارهایی می‌توانند انجام دهند؟
اگر کودک شما دچار اختلال اضطراب جدایی است مراقب علائم افسردگی نیز در او باشید. برخی از این علائم عبارت‌اند از گریه بدون دلیل، احساس عدم درک شدن، گوشه‌گیری از خانواده و همسالان، از دست دادن علاقه به مواردی که قبلا دوست داشته است، مشکلات خواب، تغییر اشتها و وزن، مشکل در تمرکز و تصمیم‌گیری و افکار یا اقدامات مرتبط با خودآزاری. در ادامه به اقداماتی اشاره می‌کنیم که می‌توانید برای اختلال اضطراب جدایی در فرزندتان انجام بدهید.
با فرزندتان صحبت کنید
سعی کنید با کودک خود در سطحی متناسب با سن او صحبت کنید. سعی کنید این مسئله را متوجه شوید که که او از چه چیزی می‌ترسد و چرا نمی‌خواهد از شما جدا شود. آنچه می‌شنوید ممکن است شما را متعجب کند. ممکن است کودک شما شکایت ساده‌ای داشته باشد که به‌راحتی می‌توانید آن را برطرف کنید. اگر مسئله جدی‌تر بود (برای مثال، او نگران باشد که دیگر شما را نخواهد دید) لازم است از یک روانشناس کودک کمک بگیرید.
از سوی دیگر، یک اتفاق غم‌انگیز که به تازگی رخ داده باشد مانند زلزله یا مرگ یکی از عزیزان، ممکن است برای مدتی، احساس امنیت فرزندتان مختل کند. در این موقعیت، لازم است به فرزندتان کمک کنید که احساسات خود را در مورد واقعه رخ‌داده ابراز کند. همچنین برخی از توجهات اضافی به کودک ممکن است اضطراب او را کاهش دهد. در این مورد مطالعه مقاله آموزش ابراز احساسات به کودکان نیز می‌تواند برای شما مفید باشد.
فرزندتان را آماده کنید
فرزندتان را برای رویدادی که در آینده اتفاق می‌افتد و همچنین برای جدایی آماده کنید. وقتی در این مورد برای او توضیح دهید که چه اتفاقی خواهد افتاد، چه کسی آنجا خواهد بود، چه مدت از شما دور می‌شود و چگونه می‌تواند به شما دسترسی پیدا کند، ممکن است به کودک کمک کند که جدایی برای او راحت‌تر باشد.
اگر به نظر نمی‌رسد که تلاش‌ها، حمایت‌ها و دلسوزی‌های شما به کاهش اضطراب جدایی کودک حتی در جدایی‌های کوتاه‌مدت کمک کنند، لازم است به روانشناس کودک مراجعه کنید. اگر در فرزندتان علائم افسردگی مشاهده کردید مهم است که به دنبال کمک باشید. افسردگی با پیامدهای جدی کوتاه‌مدت و بلندمدت مانند عزت نفس ضعیف، عملکرد تحصیلی ضعیف، سو مصرف مواد و افکار و رفتار خودکشی همراه است.
سایر روش‌ها
راهکارهای متعددی وجود دارند که والدین با استفاده از آن‌ها می‌توانند به کاهش اضطراب فرزندشان در هنگام جدایی کمک کنند. حمایت والدین نقشی اساسی در درمان اختلال اضطراب جدایی کودکان دارد که در این مورد انجام راهکارهای زیر کمک‌کننده است.
- برای اینکه به فرزندتان کمک کنید راحت‌تر با جدایی برای مدرسه رفتن کنار بیاید از صبح، برنامه‌ای را تنظیم کنید. برای مثال، زودتر به مدرسه بروید، قبل از اینکه کودکان دیگر برسند مانند دستیار معلم برای فرزندتان باشید و با او در حیاط مدرسه کمی ورزش یا بازی کنید.
- فهرستی از افکار مثبت را برای فرزندتان تنظیم کنید تا بتواند آن‌ها را جایگزین افکار منفی کند (می‌توانید این فهرست را در کوله‌پشتی کودک قرار دهید تا او آن‌ها را دائما ببیند).
- از برنامه‌ریزی بیش از حد برای فرزندتان خودداری کنید. بر روی زمان بازی، اوقات فراغت و عادات خواب سالم کودک تمرکز کنید.
- با فرزندتان همدلی کنید و پیشرفت‌های او را تشویق کنید.
در نهایت، به یاد داشته باشید که فرزندتان ممکن است در موقعیت‌هایی مانند استرس قابل توجه یا رخ دادن یا اتفاق غم‌انگیز به عشق و توجه بیشتر شما نیاز داشته باشد. با این حال، با توجه به میزان بالای افسردگی در کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی، اگر در مورد شرایط فرزندتان نگران هستید لازم است با یک روانشناس کودک صحبت کنید.
