چرا کودکان دروغ می گویند؟ برخورد درست با کودک دروغگو چیست؟

گاهی والدین می‌گویند که «کودک من دروغ‌گفتن بلد نیست». فارغ از اینکه آیا این جمله واقعیت دارد یا نه، باید از خود بپرسیم که آیا داشتن فرزندی که دروغ‌گفتن بلد نیست نکته‌ی مثبتی است؟ یا اینکه دروغ‌گفتن یکی از مهارت‌های انسانی است که باید آن را در کودکان کنترل کرد؟ در این مقاله می‌خواهیم به این بپردازیم که چرا کودکان دروغ می گویند و این رفتار در هر سن از چه الگویی پیروی می‌کند؟ در نهایت اینکه چگونه باید با کودکان دروغگو برخورد کنیم؟

چرا کودکان دروغ می گویند؟

کودکان معمولا دروغ‌گویی را از سنین پیش‌دبستانی و بین دو تا چهار سالگی آغاز می‌کنند. نتایج تحقیقی در دانشگاه واترلو که کودکان را در محیط خانه بررسی کرده است، نشان می‌دهد که ۹۶ درصد کودکان حداقل در یک موقعیت دروغ می‌گویند. به طور میانگین، کودکان دو ساله هر چهار ساعت و کودکان شش ساله هر ساعت یکبار دروغ می‌گویند. احتمالا فرزند شما هم از این قاعده مستثنی نیست.

بیشتر والدین گمان می‌کنند کودکان برای به دست آوردن چیزی که می‌خواهند، پرهیز از چیزی که نمی‌خواهند و فرار از عواقب کارشان، دروغ می‌گویند. تمامی این موارد می‌توانند انگیزه‌ای برای دروغگویی باشند. اما برای اینکه بدانیم چرا کودکان دروغ می گویند باید سراغ انگیزه‌هایی بنیادی‌تر برویم. در ادامه به برخی از مهمترین انگیزه‌های دروغ‌گویی در کودکان اشاره می‌کنیم:

• برای آزمایش یک رفتار جدید: گاهی اوقات کودکان فقط به این خاطر دروغ می‌گویند که بدانند واکنش شما به رفتار جدیدشان چه خواهد بود.
• برای تقویت اعتماد به نفس و کسب تایید بزرگترها: کودکانی که کمبود اعتماد به نفس و کمبود توجه دارند، اغلب برای خاص و متفاوت نشان دادن خودشان دروغ می‌گویند.
• برای دفع توجه بزرگترها: کودکانی که با اضطراب یا افسردگی دست و پنجه نرم می‌کنند، از دروغ به عنوان ابزاری برای خارج‌شدن از مرکز توجه استفاده می‌کنند. این کودکان با دروغ‌گفتن درباره‌ی وضعیت خودشان سعی می‌کنند شرایط را عادی نشان بدهند.
• برای محافظت از دیگران: به چنین دروغ‌هایی، دروغ سفید یا مصلحتی هم گفته می‌شود. گاهی اوقات کودکان صرفا برای آسیب نرساندن به دیگران و محافظت از آنها دروغ می‌گویند. وضعیتی که معمولا رفتار والدین به آن دامن می‌زند و از عوامل اصلی آن است.
• حرف زدن قبل از فکر کردن: برخلاف دلایل بالا، گاهی اوقات دروغ‌گویی غیرعمدی است. کودکان گاهی اوقات بدون فکر کردن حرف می‌زنند و در نتیجه پاسخ آنی آنها به پرسش شما دور از واقعیت است.

در کنار این‌ها باید به پیچیدگی جهان و چالش‌هایی که کودکان با آن‌ها روبرو هستند هم اشاره کرد. کودکان در سنین پیش‌دبستانی تازه شروع به یادگیری هنجارهای اجتماعی می‌کنند و این هنجارها همیشه یکسان عمل نمی‌کنند. تصور کنید به مهمانی رفته‌اید و میزبان برای شام قرمه سبزی آماده کرده است. اگر فرزندتان سر میز بگوید که شما قرمه سبزی دوست ندارید، احتمالا واکنش‌تان منفی خواهد بود. پس ما همیشه راستگویی را در کودکان تشویق نمی‌کنیم، و در نگاه آن‌ها هم این هنجار پیچیده‌تر از آن است که بتوان به سادگی از آن پیروی کرد.

همچنین مرز بین واقعیت و خیال تا سنین هفت تا هشت سالگی برای کودکان شفاف نیست. آنها به خوبی نمی‌دانند که واقعیت امری ثابت است و دروغ‌گویی و پنهان‌کاری نمی‌تواند آن را از بین ببرد. به همین خاطر باید بدانیم که خیال‌پردازی و آزمون و خطا هم در دروغ‌گویی کودکان موثر است.

خیال‌پردازی نیازمند تفکر پیچیده است. کودکان نه تنها باید چیزی را تصور کنند که واقعیت ندارد، بلکه باید واکنش دیگران به داستان‌شان را هم پیش‌بینی کنند و آن را به خاطر بسپارند. همه این مهارت‌ها با افزایش سن کودک بهتر می‌شود. به همین خاطر بچه‌های بزرگتر، دروغگوهای بهتری هستند. با بهبود مهارت تفکر پیچیده، شکل و الگوی دروغ‌گویی بچه‌ها هم تغییر می‌کند. دروغ‌گویی کودکان در هر سن، شکل متفاوتی دارد. والدینی که ویژگی‌های دروغ‌گویی در هر سن را بشناسند، بهتر می‌توانند واکنش خودشان را مدیریت کنند.

الگوی دروغگویی کودکان در سنین مختلف

دروغگویی مانند هر مهارت دیگری در کودکان رشد می‌کند. در نتیجه کودکان در سنین مختلف، به شکل‌های مختلفی دروغ می‌گویند. در ادامه الگوهای رایج دروغگویی کودکان در سنین بین ۲ تا ۸ سال را توضیح می‌دهیم.

• دو تا سه سالگی: کودکان از این سن دروغ‌گویی را شروع می‌کنند. دروغگویی در این سن معمولا برای مخفی کردن و انکار رفتارهای ناشایست است. دروغ‌گویی در این سن بیشتر شکل خیال‌پردازی دارد. یعنی آنها می‌دانند با حرف‌شان شما را گول می‌زنند اما در این کار چندان ماهر نیستند. به همین خاطر معمولا دروغ‌هایشان لو می‌رود. کودکان در این سن گمان می‌کنند اگر رفتار بدشان را مخفی کنند، والدین عصبانی نخواهند شد و رفتار بدشان به کلی از بین می‌رود.
• چهار تا شش سالگی : با ورود به چهار سالگی کودکان به تدریج یاد می‌گیرند فضای ذهنی دیگران را تصور کنند. پس دروغ‌هایشان باورپذیرتر می‌شود. چون می‌توانند تصور کنند که شنونده چه چیزهایی را می‌داند و چه چیزهایی را نمی‌داند. کودکان در این سن فرق بین دروغ و واقعیت را می‌دانند. اما بیشتر از همیشه می‌خواهند بزرگترها را خوشحال کنند. بنابراین بیشتر از قبل برای پوشاندن رفتارهای اشتباه دروغ می‌گویند.
• هفت تا هشت سالگی: در این سنین نه تنها مهارت دروغ‌گویی و فریبکاری عمدی کودکان بهتر می‎شود بلکه می‌توانند داستان دروغی‌شان را در طول زمان حفظ کنند. یعنی با گذشت زمان این داستان ساختگی را فراموش نمی‌کنند و می‌توانند علیرغم هر بازخوردی، روی داستان خودشان پافشاری کنند. کودکان در این سن بیشتر برای فرار از دردسر و تنبیه و جلب رضایت و تحسین بزرگترها دروغ می‌گویند.

آیا باید نگران دروغ‌گویی کودکان باشیم؟

تلاش کودکان در راستای دروغ‌گویی می‌تواند هر پدر و مادری را نگران کند. اما از منظر تربیتی و روانشناسی، این رفتار به ندرت نگران‌‌کننده است. دروغ‌گویی کودکان در واقع یکی از اولین نشانه‌های شکل‌گیری نظریه ذهن است که به معنای آگاهی از امیال، احساساسات و باورها در افراد است. وقتی کودکی به دروغ ادعا می‌کند که پدرش به او اجازه خوردن بستنی داده، در واقع به یک درک از فضای ذهنی سایر افراد رسیده است. بنابراین قبل از هر چیز باید بدانید دروغ‌گویی کودکان در واقع نشانه رشد ذهنی و شناختی است.

ضمن اینکه نباید فراموش کنیم خود ما هر روز دروغ می‌گوییم. بنابراین وقتی از خودتان می‌پرسید چرا کودکان دروغ می گویند باید سراغ پرسش کلی‌تر بروید: چرا انسان دروغ می‌گوید؟ کودک شما هم به اندازه خودتان تمایل دارد از مزایای پنهان‌کاری بهره ببرد و این به تنهایی نگران‌کننده نیست.

دروغ‌گویی کودکان زمانی نگران‌کننده می‌شود که با رفتارهای ناهنجار دیگر همراه باشد. عدم همکاری با والدین و مربیان، سرپیچی از قوانین و نپذیرفتن مسئولیت کارها و رفتارهای ناشایست، از مواردی است که تکرار آن‌ها می‌تواند دروغ‌گویی را به یک مشکل تبدیل کند.

• تربیت کودکان دوقلو: ۹ نکته برای یک زندگی متعادل

  کودکان دوقلو زندگی ما را زیبا می‌کنند. اما مراقبت از آن‌ها نیازمند رعایت نکاتی است، که شاید در نگهداری و تربیت تنها یک فرزند چندان مهم جلوه نکنند. کودکان دوقلو از همدیگر حمایت می‌کنند و از همدیگر یاد می‌گیرند. اما ممکن است شخصیت مجزای آن‌ها در این فرآیند نادیده گرفته شود یا مهارت‌های اجتماعی آن‌ها […]

  بیشتر بخوانید

• اضطراب کودکان پیش دبستانی از کجا نشات می‌گیرد؟ (‍۱۲ راه حل موثر)

  فرزندتان را به امید یادگیری مهارت‌های اجتماعی بیشتر به پیش‌دبستانی یا مهدکودک می‌فرستید. اما بعد از مدتی مشکلات رفتاری مثل بی‌ادبی، سرپیچی و پرخاشگری را مشاهده می‌کنید. گذراندن وقت بیشتر با همسالان نه تنها مهارت‌های اجتماعی او را تقویت نکرده بلکه باعث بروز رفتارهای بدتر شده است. اکثر والدین کودکان پیش دبستانی با این مشکل […]

  بیشتر بخوانید

یکی دیگر از مواردی که می‎تواند دروغ‌گویی کودکان را تبدیل به مسئله‌ای نگران‌کننده کند، دروغ‌گویی برای مخفی کردن مشکلات مربوط به سلامت روانی است. کودکی که از اضطراب رنج می‌برد، ممکن است برای فرار از رویارویی با شرایط اضطراب‌آور دروغ بگوید. در چنین شرایطی با دریافت کمک حرفه‌ای می‌توانید مشکل اصلی کودک را برطرف کنید.

چگونه با کودک دروغگو برخورد کنیم؟

همانطور که قبلا گفتیم دروغ‌گویی در کودکان امری طبیعی و نرمال است. اما والدین و مربیان می‌توانند با برخورد درست، اهمیت درستی و صداقت را به کودکان یاد بدهند. به‌‌طور کلی، در برخورد با کودک دروغگو نباید دنبال مچ‌گیری از کودک باشید. اگر با خشونت از آنها بخواهید به دروغ‌شان اعتراف کنند، آنها را به دروغ‌گویی تشویق کرده‎اید. و هرچه کودک بیشتر به شما دروغ بگوید، دروغ گفتن دوباره برایش آسان‌تر خواهد شد. بنابراین اولین برخوردهای شما در مواجهه با دروغ‌گویی کودک اهمیت زیادی دارد. محققان حوزه تربیت، راهبردهای عملی زیر را برای تشویق کودک به راست‌گویی پیشنهاد می‌کنند:

۱. از آنها قول راستگویی بگیرید

اگر قبل از پرسیدن سوال از کودک قول بگیرید که راست بگوید، احتمال دروغ گفتن کمتر می‌شود. این قول به وضوح نشان می‌دهد چه انتظاری از کودک دارید و راستگویی را به اولویت ذهنی او تبدیل می‌کند.

۲. ‌اهمیت راستگویی را توضیح بدهید

به کودک توضیح بدهید که راستگویی شما را خوشحال می‌کند و منجر به تنبیه نخواهد شد.

۳. از داستان‌های الهام‌بخش کمک بگیرید

این روش که با مطالعات موردی هم اثبات شده، تاثیر زیاد روی ذهن کودک دارد. تعریف داستان‌های مثبت درباره اهمیت راست‌گویی به کودک کمک می‌کند که واقعیت را بیان کند. برای استفاده از این راهبرد از داستان‌هایی که پایان مثبت دارند استفاده کنید.

۴. الگوی راست‌گویی باشید.

والدین گاهی اوقات به کودکان‌شان دروغ می‌گویند. شنیدن دروغ از بزرگترها این تصور را در کودکان ایجاد می‌کند که دروغ‌گویی اشکالی ندارد. پس الگوی راست‌گویی کودک خودتان باشید.

۵. دروغ را تعریف کنید

کودکان در سنین پایین، دروغ و واقعیت را با هم اشتباه می‌گیرند. اگر فرزندتان سن کمی دارد، باید قبل از هر چیز معنای دروغ را برایش شرح بدهید.

۶. احساسات کودک را هدایت کنید

به کودک بگویید دروغ‌گویی و راست‌گویی او چه پیامدهای عاطفی و احساسی برای خودش، شما و دیگران دارد. به آنها بگویید دروغ چطور می‌تواند به خودش و دیگران آسیب بزند. بیشترین چیزی که کودکان را به راست‌گویی تشویق می‌کند، احساس غرور ناشی از آن است. پس باید به این جنبه‌های مثبت راست‌گویی هم اشاره کنید.

۷. برچسب نزنید

فرزند شما هم بالاخره یک روز دروغ خواهد گفت. وقتی آن روز فرا رسید، از برچسب‌زدن به کودک پرهیز کنید. کودک را دروغگو خطاب نکنید، چون کمکی نخواهد کرد. به جایش برای کودک توضیح بدهید که می‌دانید چه اتفاقی افتاده و از او انتظار دارید راست بگوید. راهی هم برای جبران خطای کودک پیشنهاد کنید تا راهکار را در دروغ‌گویی نبیند.

حالا به خوبی می‌دانید کودکان چرا دروغ می گویند و برخورد درست با دروغگویی آنها چیست. فراموش نکنید این رفتاری طبیعی و بخشی از فرایند رشد ذهنی و شناختی کودکان است. پس با آن مثل زمین خوردن بچه‌ها برخورد کنید: سازنده و حمایت‌گر.

می‌توانید تجربیات خود از دروغگویی کودکان و برخورد با آن را در بخش کامنت‌ها با ما درمیان بگذارید. اگر این مطلب برای شما مفید بود، آن را با دوستان خود به اشتراک بگذارید.